Бүкіл исі қазақ жұртына Шәмші Қалдаяқов деген атпен мәшһүр болып, халқына әннен әсем мүсін құйған тамаша талант иесі өте бауырмал болған. Оны біз қарындасы Райхан Қалдаяқованың мына бір естелігінен байқадық: «Аға өте бауырмал және жаны нәзік болатын. Бізді ерекше ілтипатпен еркелететін. Өмірінің кейінгі жылдарында маған көп келуші еді. Жолдасым ерте қайтқан соң балаларыма қарайласқан да осы ағам еді. Мен ағамды Отырар ауданының дүбірлі тойы болардың алдын көрдім. Ол 1992 жыл еді. Ағам көзі тірісінде «мына бір әнімді радио, ал мына әнімді телеарна шығармай отыр» деп қапаланатын. Сонда анам: «Балам, қамықпа, сенің әніңді әлі тұтас халық құлшына тыңдайтын болады» дейтін. Қазір анамның айтқаны орындалды. Шүкір, шүкір!».
Еліміз Тәуелсіздік алғаннан кейін Шәмші мұрасы жандана түсті. 1991 жылы «Қазақстанның халық әртісі» құрметті атағы берілсе, 2006 жылы «Менің Қазақстаным» шығармасы Әнұранға айналды, ал 2010 жылы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. 2022 жылы қазақ халқының музыка өнерін дамытудағы айрықша еңбегі үшін композитор Шәмші Қалдаяқовқа «Қазақстанның Еңбек Ері» атағы беріліп, айрықша ерекшелік белгісі – Алтын Жұлдыз бен «Отан» ордені тапсырылды.
Ш.Қалдаяқовтың шығармашылығын кеңінен насихаттау мақсатында байқаулар мен фестивальдар ұйымдастырыла бастады. Дара дарын иесі Шәмшінің туған жері Шәуілдірге, облыс орталығы Шымкентке ескерткіштері қойылып, мұражайларын ашу мемлекеттік дәрежеде қолға алынды. Шырайлы Шымқалада Ш.Қалдаяқов атындағы саябақ ашылып, кезінде оның өзі жұмыс істеген филармонияға, Алматы, Астана, Шымкент секілді үлкен шаһарлардағы көшелерге есімі берілді. Туған ауылы – бұрынғы «Темір» кеңшары «Шәмші ауылы» деп аталды. Ал Ақтөбе облысының Қарғалы ауданында Ш.Қалдаяқов атындағы ауыл бар.
1992 жылы композитор өмірден өткеннен кейін Ш.Қалдаяқов атындағы алғашқы фестиваль өтті. Оның жеңімпазы бүгінде Ш.Қалдаяқов атындағы филармония мақтанышы, Қазақстанның Еңбек сіңірген әртісі, «Құрмет» орденінің иегері Құрманбай Шойынбаев болды.
Саз атаулының ішіндегі Шәмші әуендерінің орны бөлек. Алпыс екі тамырыңды қуалай ағып, тұла бойыңды шымырлатады, елітіп, бір сәт бақытқа кенелтіп, жан рахатына бөлейді. Ән падишасы атануы да, сондықтан шығар. Ән еркесінің, ерекше рух беретін бір ғана «Менің Қазақстаным» әні бүтін бір ұлттың айнасы. Тарихи деректерге жүгінсек, «Менің Қазақстаным» әнінің алғашқы нұсқасы 1956 жылы жарық көрген. Алдағы жылы әннің жазылғанына 70 жыл толады. Ән дүниеге келгенде Шәмші 25 жаста, ал сөзін жазған Жұмекен Нәжімеденов 21 жаста болған. Алғаш рет Шәмшінің шығармашылық жолына оң серпіліс енгізген Жамал Омарованың орындауында халық арасына лезде тараған.
Мемлекеттік Әнұранның авторы, көрнекті композитордың есімімен аталатын Түркістан облыстық Ш.Қалдаяқов атындағы филармониясының Шәмші мұрасын насихаттаудағы орны бөлек. Биыл филармонияға 62 жыл толып отыр. Ал мекемеге Шәмші Қалдаяқов есімі 1996 жылы берілді. Міне, сол кезеңнен бері Шәмші мұрасы кеңінен насихатталып келеді. Филармонияның 60 жылдық мерейтойы қарсаңында «Шәмші Қалдаяқов» мерекелік медалі жасалып, әдебиет пен өнер саласында Шәмшінің мұрасын дәріптеуде деңгейі жоғары жұмыс атқарғаны үшін бірқатар майталманға тарту етілді. Сондай-ақ ән-падишасының «Ерлердің – Отаны», «Жанерке», «Талдықорған – әнім менің» сынды жарияланбаған әндері мекеме ықпалымен жарыққа шықты.
Биыл ән падишасының туғанына – 95 жыл. Осыған орай, филармония ұжымы 23 жылдық тарихы бар «Сүгір» атындағы қазақ ұлт аспаптар оркестрінің сүйемелдеуімен жанды дауыста «Ән аға – жан аға» атты концерттік жобасын әзірлеп, Шымкент, Түркістан, Алматы, Қызылорда қаласының тұрғындарының ыстық ықыласына бөленді.
Шәмшінің өмірі мен шығармашылығы және филармонияның құрылуы мен қалыптасуы, жүріп өткен сара жолы баяндалған «Өнері өрге шалқыған орда» атты жинақ жарық көрді. Сонымен қатар қараша айының 24-28 күндері ұлы композитордың шығармашылығын насихаттау апталығы өтті. Апталықтың алғашқы күні ән еркесі мәңгілік мекеніне аттанған Кеңсай мазарына барып, Құран бағыштаумен басталды. Шәмшінің қолданған бұйымдары, құрал-саймандары сақтаулы тұрған Түркістан облысы Отырар ауданы Шәмші ауылында орналасқан мұражайдағы жәдігерлермен танысу үшін Түркістан қаласындағы Ақжайық музыка мектебінің өнерлі шәкірттерімен экскурсия ұйымдастырылды.
Шәмші көзі тірісінде, «Халқым барда, менің әндерім тыңдаушысыз қалмақ емес», деген екен. Апталық шеңберінде Шәмші мұрасын халық арасында кеңінен дәріптеп жүрген республикаға танымал тұлғалармен композиторды еске алуға арналған дөңгелек үстел өтті. Жиынға қатысқан Түркістан облысы мәдениет басқармасының басшысы Әзімхан Қойлыбаев, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, композитор, шәмшітанушы Қалдыбек Құрманәлі, Мәдениет қайраткері, әйелдер алқасының төрайымы Ұлжан Мұстафаева, Мәдениет қайраткері Тәліп Әлжанов, Мәдениет қайраткері, «Дарын» жастар сыйлығының лауреаты, өнертану ғылымының доценті, профессор, әнші-композитор Сауранбек Еркінбекұлы, «Шәмші» деректі фильмінің режиссері Мүсілімұлы сынды зиялы қауым өкілдері Шәмшінің 100 жылдығын ЮНЕСКО көлемінде тойлануына ықпал ету мақсатында жұмыстардың алғышарттарын ортаға салды.
Бізде ұлылардан қалған ұлағат көп. Ғабит Мүсірепов: «Әдебиет мен өнер ұлы болмаған жерде ұлт та ұлы бола алмайды», дейді. Өнер ұғымының өркендеуіне үлес қосқан Шәмшідей тұлғаларды саф күйінде келешек ұрпаққа аманаттау баршамызға ортақ парыз. Бұл бағытта 60 жылдан астам тарихы бар Ш.Қалдаяқов атындағы облыстық филармониясы алдағы уақытта да өркендеп, адамилыққа үндейтін ұлттық музыканы асқақтатып композитор мұрасын жаңғырта берері анық.
Ғалымжан ЕРНАЗАРОВ,
Ш.Қалдаяқов атындағы облыстық филармония директоры
