Саламатты қоғам құрудың түп негізі

Брифинг барысында МӘМС жүйесін қаржыландырудағы жаңа­­шылдықтар, медициналық қызмет пакеттеріндегі өзгерістер, сондай-ақ бұл өзгерістердің па­циент­тер мен медицина ұйым­дарына ықпалы туралы кеңі­нен сөз болды. Жаңа жылдан кү­шіне енетін өзгерістердің бас­ты мақсаты – диагностика саласында мемлекеттік кепілдіктерді кеңейту, халықты медициналық сақтандырумен қамтуды арттыру, жүйенің қаржылық тұрақтылығын күшейту. Осындай қадау-қадау мәселелер туралы Денсаулық сақтау вице-министрі Әлия Рүстемова таратып айтып берді.

2026 жылғы 1 қаңтардан бастап елімізде Бірыңғай медициналық көмек пакетін кезең-кезеңімен енгізу басталады. Өзгерістер 2025 жылғы 14 шілдеде Мемлекет басшысы қол қойған Заңға сәйкес жүзеге асырылады.

Вице-министр атап өткендей, Бірыңғай медициналық көмек пакетін қалыптастыру 2024 жылғы 2 қыркүйектегі Президент Жол­дауын­да айтылған тапсырмаға сәйкес, үздік халықаралық тәжіри­бе­лерге негізделген. Бұл пакеттер арасындағы қайталануды жоюға, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (ТМККК) мен МӘМС арасын нақты бөлуге, пациенттер мен денсаулық сақтау саласы қызметкерлеріне медициналық қызметтердің тізімін айқын әрі ашық етуге мүмкіндік береді.

Осындай орнықты шаралар­дың арқасында қызметтердің қайта­лануы жойылады, аурулардың ерте алдын алу шараларының қол­­жетімділігі артады, жүйе то­лық­қанды медициналық сақ­тан­дыру моделіне жақындай түсе­ді. Бірыңғай медициналық көмек пакеті аясында МӘМС жүйе­сін­дегі мәртебесіне қарамастан, онко­ло­гиялық ауруларды, артериал­­ды гипертензияны, ише­мия­лық жүрек ауруын, глаукома, қант диабетін ерте анықтауға ар­налған скринингтер барлық азаматтарға қолжетімді болады. ТМККК пакеті шеңберінде онкоскринингтердің қолжетімді болуы қатерлі істік­тер­ді ерте сатысында анықтап, емдеуге мүмкіндік береді. Жүрек-қан тамырлары ауру­ларын, глаукома, қант диабетін уақтылы анықтау асқынулардың алдын алуға, мүге­дектік деңгейін төмендетуге жағдай жасайды.

Жаңа жылдан ТМККК шеңбе­рін­де 11 әлеуметтік маңызды ауру­ларды, соның ішінде туберкулез, со­зылмалы вирус гепатиттері мен бауыр циррозы, психикалық, мінез-құлық бұзылыстары, қатерлі істіктердің ерте сатысы, өткір миокард инфарктісі (алғашқы 6 ай), сирек кездесетін аурулар, эпилепсия, инсульт, басқа да ауыр жағдайларды диагностикалау қолжетімді болады. Қазірде ТМККК шеңберінде тек туберкулез, АИТВ-инфекциясын диа­г­ностикалау жүргізілсе, басқа әлеуметтік маңызды ауруларды диагностикалау МӘМС жүйесінде жүзеге асырылады. Осылайша, сақ­тандырылмаған азаматтар ба­залық медициналық көмек па­кетіне қол жеткізе алады. Сондай-ақ жаңа жылдан қазіргі 13 әлеу­меттік маңызды аурулардың тізімінен төрт ауру – қант диабеті, балалар церебральды сал ауруы, қосылыстық тіндердің жүйелік зақымдануы, ревматизм МӘМС жүйесіне көшеді. Бұл аурулар динамикалық бақылауға алынатын жағдайлар тізіміне енгізіледі, сонымен қатар медициналық көмек толық көлемде МӘМС шеңберінде көрсетіледі.

МӘМС жүйесінің қар­жы­лық тұрақтылығын нығай­ту мақ­сатында жарналар мен ауда­­­рым­дарды есептеу база­сы­ның жоғарғы шегі арттырылады. Қыз­меткерлерге 20 айлық есеп­­тік көрсеткіш (АЕК), жұ­мыс беру­шілерге 40 АЕК көле­мін­де белгіленеді. Қазірде ауда­рым­дар­дың ең жоғары мөл­шері 25 500 теңгені, 10 ең төменгі жалақы мөлшеріндегі шекті табыстың 3%-ын құрайды. 2025 жылы жарнаның ең жоғары мөлшері 17 000 теңге (10 ЕТЖ-ның 2%-ы) болды. Енді жұмыс берушілер жарналарды 40 ЕТЖ-дан аспайтын табыстан, қызметкерлер 20 ЕТЖ-ға дейінгі табыстан төлейтін болады. Бұған дейін ай­лық табысы 850 мың теңгеден аса­тын қызметкерлер (1–2 млн тең­ге және одан жоғары табыс алатындар) 17 000 теңгеден артық жарна төлемейтін. Себебі есептеу базасына шектеу қолданылатын. Бұл белгіленген мөлшерлемеге пропорционалды түрде аз болып, айлығы 850 мың теңгеден төмен, жалақысының дәл 2%-ын төлейтін қызметкерлерге қатысты әділетсіз еді. Өзгерістерден кейін қызметкердің ең жоғары жарнасы – 34 000 теңге (1,7 млн теңгенің, яғни 20 ЕТЖ-ның 2%-ы), жұмыс берушінің ең жоғары аударымы – 102 000 теңге (3,4 млн теңгенің, яғни 40 ЕТЖ-ның 3%-ы) болады.

– Сонымен бірге қызметкерлер мен жұмыс берушілердің жарна мөлшерлемелері өзгермейді, тек жарналарды есептейтін табыстың жоғарғы шегі өседі. Жаңа модель жүйенің әділдігін арттырады, МӘМС жүйесіне қосымша қаржы түсімін қамтамасыз етеді. Айталық, бүгінгі күні жоғары табысты адамдар жарнаны салыстырмалы түрде аз төлейді. Жалпы, өзгерістер шектеулі топты қамтиды. Жарналарды арттыру шамамен 3,4 млн тең­ге­ден жоғары табысы бар 20 мың қызметкерге ғана қатысты, бұл елдегі барлық жалдамалы қыз­мет­керлердің 0,3%-ын құ­рай­ды. Қызметкерлердің 91%-ы үшін жағдай өзгеріссіз қалады, – деді Ә. Рүстемова.

Жаңа жылдан МӘМС жүйесі жер­гілікті бюджет есебінен әлеу­меттік жағдайы дағдарыстық не­месе шұғыл деңгейдегі (Д, Е санаттары) шамамен 1 млн аза­матты қосымша қамтиды. Бұл тұр­ғындардың тағы 5%-ына жос­парлы медициналық көмекке қол жеткізу мүмкіндігін береді. Бұрында жазылғандай, бұл санат­тағы азаматтардың жарна­лары меди­циналық көмекке жүгіну фак­тісіне сәйкес жергілікті атқару­шы органдар тарапынан төленеді. Сондай-ақ жергілікті бюджеттер ресми тіркелген жұмыссыздарға жарналар төлеуге жауапты болады. Қа­зірде жұмыссыздардың жарна­ла­рын мемлекет республикалық бюд­жеттен төлейді.

Әлеуметтік осал санаттағы тұр­ғын­дар үшін мемлекет төлейтін жарналарды кезең-кезеңімен 2027 жылы 2,2%-дан бастап, 2037 жылға қарай 4,7%-ға дейін арттыру көзделген. Бүгінде мемлекет жарналарының мөлшерлемесі есептеу нысанының 2%-ын құ­райды, бұл мөлшерлеме 2026 жылы да сақталады. Айта кетерлігі, бұл өзгеріс жеңілдік санатындағы азаматтарға әсер етпейді. Олар бұрынғыдай автоматты түрде сақ­тан­дырылған болып қала бере­ді, себебі жарналарды мемлекет төлейді.

Келер жылдан бастап МӘМС жарналарын өздігінен үздіксіз бес жыл төлеген азаматтардың төлемдері түрлі себеппен, уақыт­ша тоқтаған жағдайда сақ­тан­дырылған мәртебені сақтау жөніндегі жеңілдік мерзімі алты айға ұзартылады. Бұрын мерзімі үш ай болатын. Бұл шара халық­­­тың МӘМС жүйесімен барынша қамтылуын, уақытша қаржылық қиындыққа тап болған аза­мат­­тар­ды қолдауды көз­дейді. Айта кеткен жөн, кейін сақтан­ды­рыл­­ған мәртебесінен айрылмау үшін төлем­дерді өткізіп алған кезең­дер­ге тиесілі жарналарды төлеу керек болады.

Қазірде МӘМС жүйесінде 16,9 млн адам сақтандырылған, бұл ел халқының 82,6%-ы. Олардың ішінде шамамен 12 млн адам мемлекет тарапынан төленетін жеңілдік санаттарына жатады. Шамамен 3,4 млн адам МӘМС жүйесінен тыс қалып отыр. Бұл ретте жұмысқа қабілетті азаматтар айына 4 250 теңге немесе жылына 51 000 теңге төлеп, МӘМС шең­бе­рін­де ұсынылатын медици­на­лық қызмет көлеміне қол жеткізе алады.

– Барлық көзделген өзгерісті жүзеге асыру әділ медициналық көмекке қол жеткізуді қамтамасыз етіп, денсаулық сақтау жүйесінің профилактикалық бағыттылығын күшейтіп, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру моде­лінің тұрақтылығын арттырады, – деп түйіндеді Денсаулық сақтау вице-министрі.

Қорыта келгенде, МӘМС – дені сау қоғам құрудың түп негізі. Бұл жүйе арқылы медициналық қызмет көрсетуді қаржыландыру тұрақ­танады. Бәсекелестік күше­йіп, емханалар сапалы қызмет көрсетуге мүдделі болады. Скри­нингтер мен алдын ала тексерулер жүйелі жүргізіледі, бұл ауыр жағдайлардың алдын алуға мүм­кіндік береді. Әлеуметтік әділет­тілікке қол жеткізіліп, азамат­тар­дың өз денсаулығына деген жауапкершілігі артады. Жүйеге әркім қатыса отырып, бүкіл қоғам­ның денсаулығын жақсартуға үлес қосады. Қызметтің ашықтығы мен нәтижелілігі халықтың денсаулық сақтау мекемелеріне деген сенімін күшейтеді.