Төрт асылдың тойы

Биыл қазақ ән өнерінің алыбы, әнші, сазгер Жаяу Мұса Байжанұлының туға­нына 190, жазушы-сатирик Қадыр Тай­шықовқа – 125, жазушы, майдангер Қалмұқан Исабайға және кинорежис­сер, қазақ дубляж өнерінің майталманы Қуат Әбусейітовке 100 жыл толып отыр. Халқымыздың асыл перзенттерінің кіндік қаны Баянауылда тамған. Мерейтойға алыс-жақыннан құрметті меймандар мен зиялы қауым, жергілікті жұрт жиналды. Қазаққа талай ұлыларды сыйлаған, басынан бақ кетпеген Баянаула елі думанды іс-шараларға бар қам-қарекетінше дайындалғаны байқалды.

Мойылды даласында құрылған бас сахнада күй күмбірлеп, ән төгілді. Облыс әкімі Асайын Байханов ата-баба­ла­рымыздың мәдени мұрасын көздің қа­рашығындай сақтау – нағыз отаншыл­дықтың көрінісі екенін еске сала келіп, Парламент Сенатының төрағасы Мәулен Әшімбаевтің құттықтау хатын оқып берді.

– Біздің ата-бабаларымыз кейінгі ұрпағына ұлттық бірегейлігіміздің негізі болған ең үлкен мәдени байлықты мұраға қалдырды. Оны болашақ ұрпаққа аманат ету – біздің міндетіміз. Мен бұл күндері батырлар бейнесінен – өр рухты, тың қолжазбалардан – тарих тынысын, табиғат сұлулығынан – туған жердің тылсым сырын, қазақ күресі мен бәйгеден, көкпардан – ата дәстүрдің асқақтығын, сөз додасы айтыстан – ел рухының асқан өткірлігін көрдім, – деп жерлестерін мерекемен құттықтады.

Мерекелік бағдарлама ұлттық мәде­ниеттің барлық құндылығын бірік­тірді. Облыстың музейлері мен кітап­ханалары ұйымдастырған көшпелі көр­мелер жұрт назарын аударды. Әсіре­се Қалмұқан Исабайдың сонау Гер­ма­ния жерінде соғыстан кейін комен­дант болып жүргенде жергілікті халықтың ықы­ласымен сыйға тартылған бірегей жазу машинасы, қазіргі Қ.Сәтбаев атындағы канал құрылысын бастан-аяқ жаяу аралау кезінде ұстаған қол таяғын көпшілік ықыласпен көрді. Бұл жәдігерлер бүгінде Бұқар жырау атындағы әдебиет және өнер музейінде сақталып тұр. Жаяу Мұсадан қалған шапан, Қуат Әбусейітов пен Қадыр Тайшықовтан қалған шығармашылық мұра үлгілері де келушілерге өткен ғасырдан сыр шертті.

Облыстық «Шаңырақ» халық шығар­машылығы орталығында Жаяу Мұса Байжанұлының 190 жылдығына «Үш жүзге атым мәлім Жаяу Мұса» атты респуб­ликалық дәстүрлі әншілер бай­қауы өтіп, оған Астана, Алматы қалала­рынан, Ақмола, Қарағанды, Ұлытау, Шығыс Қазақстан, Павлодар облыстарынан өнер иелері қатысты.

Ал «Қазақ айтысының үш дәуірі» тақырыбында өткен айтысқа белгілі ақындар Серік Құсанбаев, Жұмкен Сейітов, Алтынгүл Қасымбекова, Балғын­бек Имашев, Айбек Қалиев, Бекарыс Шойбеков, Жансая Мусина, Аспанбек Шұғатай қатысты. Мерейтойлық іс-шара­ларға «МузАрт» тобы мен әнші Меруерт Түсіпбаева арнайы келіп, кең да­ланы шалқытып ән шырқады.

Ат бәйгесі мен көкпар, бура санды алыптар айқасқан боз кілемдегі күрес те өз жанкүйерлерін аз жинаған жоқ.

Аудан орталығында мерейтой ие­леріне арналған бірнеше рухани іс-шараға куә болдық. «Рухы биік тұлғалар» атты республикалық ғылыми-практикалық конференцияда Жаяу Мұсаның жиен­шары Гүлбаршын Дүрманова, Қуат Әбусейітовтің қызы Меруерт Әбусейі­това, Қалмұқан Исабайдың үлкен қызы Баян Исабаева, жазушы, өлкетанушы Сайлау Байбосын тұлғалар жайында тың деректерді әңгімелеп, естеліктер айтты. Ал айтулы ақын, ардагер журналист Қорғанбек Аманжол Баян жеріне арнаған әсем жыр шумақтарын тарту етті.

– Қадыр Тайшықов – қазақ жазба әдебиетінде сатира, фельетон жанрын қалыптастырушылардың бірі. Ертіс-Баян өңірінен шыққан белгілі қаламгерлердің бірі болғанымен, аты аталмай қалған асылымыз. Қуғын-сүргін құрбаны болды. Кешегі Бейімбеттердің, Сәкендердің ізін басып шыққан жас дарын иесі 1937 жылдың желтоқсан айында ұсталған. Содан кейін дерек жоқ. Оның Сібір жеріне айдалып, сол жақта көз жұмғанын білдік, – деді Сайлау Байбосын.

Белгілі опера әншісі, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Шаһимардан Әбілов Жаяу Мұсаның «Сұрша қыз» әні әлемдік деңгейде мойындалған музыкалық шығарма деп баға берді. Әннің көлемі, құрылымы, диапазоны мен сөзі – әлемдік құбылыс.

«Қытайдың атақты ойшылы Конфу­ций: «Белгілі бір елдің көңіл күйін білгің келсе әнін тыңда», деген екен. Қазақтың ән өнерінде әлемдік деңгеймен таласа алатын туындылардың авторы – Жаяу Мұса. Мәселен, «Ақ сиса» әні тұнып тұрған стретто. Классикалық деңгейден қарағанда бұл әннің әлемдегі орны биік. Қазақтың музыкасын, тілін, мәдениеті мен жанын айқын байқататын әндеріміздің бірі. Жаяу Мұса «Сұрша қыз» және «Ақ сиса» әндерімен-ақ өз зама­нында биік деңгейге көтерілген, өнері әлемдік музыка мәдениетіне тең­дес­кен тұлға екенін байқаймыз. Мұх­тар Әуезовтің 100 жылдығына орай Фран­цияда өткен концертке қатыстым. Сонда Абайдың «Көзімнің қарасы» және осы «Ақ сисаны» орындағанымда, Еуропа жұрты тәнті болған. Бұл қазақ өнерінің құдыреті еді. Біз осындай ұлыларымыздың асқақ өнерін ұлықтау арқылы қазақ руханиятын әлемге әйгілей аламыз», – деді Шаһимардан.

Қалмұқан Исабайдың жары Зәбира Исабаева Бұқар жырау музейі ұсынған көрме заттарын тамашалап тұрып, оның Қ.Сәтбаев арнасын жаяу аралап шыққан кезеңі туралы баян етті.

– Қазіргі Сәтбаев, сол кездегі Ертіс-Қарағанды каналы қазыла бастағанда жазу­шы бастан-аяқ сол жақта жүрді. Бір­неше жыл уақытын жұмсап, қомақты кітап, мақала-очерктер жазды. Ол кезде жазу­дың адамы төрт қабырғада қамалып отыр­мағаны да мәлім. Ел аралайтын, жер көре­тін. Бір жағынан Ертіс бо­йын жай­­ла­ған елдің тұрмыс-жағдайына қаны­ғу үшін де сол сапарға аттанған болар деп ой­лаймын. Бір құрдасының Қалмұқанға арнап:

«Сарыарқаның бойында,

Ақ таяғы қолында

Келе жатыр Қалмұқан

Екі қасқыр соңында», – деп әзіл өлең жаз­ғаны да бар. Қалмұқан ашуланбай­тын, әзіл-қалжыңды жиі айтатын, шаруа­­сына тиянақты жан еді. Кешкі шайын ішкен соң бірден архив қайдасың деп тартып отыратын. Ол жақта тапжыл­май отырып, тапқандарын дәлелдеу үшін ерінбей-жалықпай жан-жаққа сұрау салады. Қажет болса қиыр шет бол­са да өзі барып келетін. Әрбір жаз­ған шығармасы қыруар еңбекпен келді. Талмай, шаршамай жазған дүние­ле­­рінен өзі де рахат алатын еді, деп тол­ғанды жасы 85-тен асқан Зәбира Исабаева.

Баянауылда сондай-ақ бұл күндері Қадыр Тайшықовтың 125 жылдығына орай сатиралық шығармалар арасында және Қ.Исабайдың 100 жылдығына орай прозалық шығармалар арасында өткізілген облыстық байқаулардың қоры­тындылары жарияланды. Шығар­ма­шылық додаларды Баянауыл ауданы әкімдігі мен Айқара.kz әдеби порталы, облыстық «Ақбеттау» журналы ұйым­дас­тырған. Айқара.kz әдеби пор­та­лының бас редакторы, ақын, көсем­сөз­ші Асыл Әбіш байқауға 30-дан астам шығарма түсіп, соның 18-і іріктеліп алынғанын жеткізді. Қазылар алқасына шығармалар нөмір­леніп ұсынылып, бұл байқаудың әділ өтуіне мүмкіндік берген. Прозалық шығар­малар арасында «Өлім. Код. Өмір» әңгі­месімен Жақсыбек Шанышқылы жеңім­паз атанса, Бейбіт Бөжен бірінші, Нұржан Күлжан мен Жантас Еркін екінші, Ербол Қайыров, Шолпан Байғалы, Жанасыл Серікбол үшінші орындарды иеленді. Ал сатиралық шығармалар бойынша Алпысбай Хонж топ жарды.

Осылайша, Баянауыл жерінде ел айта жүретін өнегелі, руханиятымызды ас­қақтатқан той өтті. Өңір басшысы Асайын Байханов атап көрсеткендей, мерейтойлар аясындағы барлық шығындар бюджетке салмақ салмай, жанашыр азаматтар мен демеушілердің қалтасынан шығарылған.

Атай кетерлігі, сонау Қытайдың Санжы облысы, Манас ауданынан вело­си­педпен шығып, әуелі Абай тойы­на аялдаған, одан соң Баянауылдағы төрт асылдың мерейтойына жеткен қанда­сы­мыз Айбар Еркінұлы да төбе көрсетті. Ол велосипедпен 2,5 мың шақы­рымға жуық жол жүріп келген. Облыс әкімі оған ат мінгізіп, мәрттік танытты.

Павлодар облысы