Ғылым • 28 Тамыз, 2024

Академиктердің саны емес, сапасы маңызды

205 рет
көрсетілді
10 мин
оқу үшін

Алматыда Президент жанындағы Ұлттық ғылым академиясының жаңадан сайланған академиктерін ғылыми қоғамдастыққа ресми таныстыру салтанаты өтті. Іс-шараға еліміздің жоғары оқу орындарының ректорлары, ғылыми ұйымдардың басшылары, танымал жетекші ғалымдар, Ұлттық ғылым академиясының Жас ғалымдар кеңесінің мүшелері, бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты.

Академиктердің саны емес, сапасы маңызды

Суреттерді түсірген – Юрий Беккер

Соңғы уақыттары елі­міздің ғылым саласында жасалып жатқан жү­йелі реформалар нәтижелі бет­бұрыстарға жол ашады деген сенім мол. Жаңа жүйенің негізгі элементі – мемлекеттік мәртебе берілген, Қазақстан Президенті жанындағы Ұлттық ғылым академиясын құру идеясы болды. Жа­қында қабылдан­ған «Ғылым және технология­лық саясат туралы» заңға сәй­кес ­ол елдегі жалғыз жо­ғары ғылы­ми ұйым атанғаны мә­лім. Алқа­лы жиынды ашқан Президент жанындағы «Қазақстан Рес­публикасының Ұлттық ғы­лым академиясы» КеАҚ басқар­ма пре­зиденті Ақылбек Күріш­баев ұйым­ның жоғары мәрте­бе­сі ғылыми қауымдастыққа үл­­кен жауапкершілік жүктейті­нін, қа­зіргі әлемде өркендеу мен ла­йық­ты бәсекелесу үшін ғылым праг­матикалық және нәтижелі бо­луы керектігін атап өтті.

– Мемлекет басшысы ғылым экономиканы жаңғыртудың ал­дыңғы қатарында тұруы, елге қыз­мет етуі және қоғамның күн­делікті өміріне пайда әкелуге тиіс екендігін атап көрсетті. Сол себептен, біздің миссиямыз – еліміздің жетекші ғалымдарын біріктіретін автономды, тәуелсіз және дәстүрлі бюрократия­лық вертикалдан тыс, мемлекет­тік саясат пен экономиканың неғұр­лым өзекті мәселелерін шешуге үлес қоса алатын отандық ғылымның дамуын қамтамасыз ететін ғылыми ұйым құру еді. Мемлекеттік академияның ерек­шелігі – ол академик атағы «ман­сап тәжін» білдіретін немесе зейнетке шығудың жай­лы орны ретінде қарастыры­лып келген ерекше мәртебелі ұйым болмайды. Біз оның құра­мына қоғам қайраткерлерін, сая­саткерлерді, мемлекеттік қыз­меткерлерді немесе табыс­ты кәсіпкерлерді алмаймыз. Біз­дің міндетіміз – ғылымның тек белсенді көшбасшыларын, нағыз ғалымдарды, оның ішінде дарынды жастарды бірік­тіру. Олардың елімізге елеулі пайда әке­луіне мүмкіндік жасауды көздейміз. Қол­даныстағы заң­да көрсетілгендей, академик атану – тек конкурс негізінде сайлау арқылы жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Ұлттық ғылым академиясының толық мүшесі атағын иеленудің бас­қаша жолы заңда жоқ. Осы ретте, академияның нақты мүшелері­нің сандық құрамы көп бол­майтынын атап өткім келеді. Әділ сайлау негізінде еліміздің ең лайықты, ең даңқты ғалымдары ғана академик болуы ке­рек. Біз академиктер қатарын жасанды «өсі­руге» тиісті емеспіз. Тіп­ті дамыған озық елдер­дің өзінде ғылыми әлеуеті жоғары болуына қарамастан, ұлттық академиялардың толық мүшелерінің саны шек­теулі. Егер де біз, әлемде ака­демиктер саны бойынша бірін­ші орынға шықсақ та, бұдан ғы­лы­мымыз өркендеп кетпей­ді. Ұлт­тық ғылым академиясы­ның қоғамдағы бұрынғы даң­қы мен беделін қайтаруға арнал­ған ауқымы зор игі істердің бас­тауында тұрмыз. Әрине, атқа­ры­латын жұмыс өте көп, бі­рақ бұл ғылымның бүкіл жүйе­сін прогрестің нақты «қозғалт­қышына» және елдің даму факторына бағыттайтын өте қызықты әрі алғысы мол жұмыс болмақ, – деді Ақылбек Күрішбаев.

вап

Академияның жаңа мүше­лерін сайлау бірнеше саты бойынша жүзеге асқан. Ең алдымен, қолданыстағы заңның аясында Ел Үкіметінің шешіміне сәйкес құрылған өтпелі Төралқа үш ака­демикті сайлады.

Бұдан әрі Ғылым және жо­ғары білім министрлігі бекіт­кен академиктерді ­сайлау қағи­даларына сәйкес, елдің ғылы­ми ұйымдары мен жоғары оқу орын­дары ұсынған үміткерлер арасынан үш кезеңдік сайлау өткізілген. Алды­мен ұсыныл­ған құжаттардың толық­ты­ғы және үміткерлердің белгілен­ген критерийлер мен талаптар­ға сәйкестігі тексеріліп, сараптама комиссиясы әрбір жіберілген үміткердің сапалық және сан­дық көрсеткіштері бойынша қо­ры­тынды жасаған. Үшінші ке­зеңде Ғылым академиясының Төралқасы әрбір үміт­кер бағ­дар­ламасының өзектілігін, жаңа­шылдық деңгейін, тиімділігін, ны­саналы көрсеткіштерге қол жет­кізуі мен оның ресурстық қам­тамасыз етілуін тыңдаса керек.

Сараптама нәтижелері бо­йын­ша ең көп ұпай жинаған, бағдарламаны қорғау нәтиже­лері ең жоғары бағалау көр­сет­кішіне ие болған және акаде­мик­тердің жалпы жиналысына қатысушылар­дың жасырын дауыс беруі арқылы жалпы санының кемінде үштен екісі дауыс берген үміткерлер ғана академик болып сайланды.

Сонымен жоғарыда атап өт­ке­німіз­дей, Үкімет шешіміне сәйкес құрылған өтпелі Төралқа сайлаған үш академик­ті қоса алғанда 9 бірдей ғалымға Пре­зи­дент жанындағы ҰҒА академи­гі төсбелгісі ­табысталды.

Ғылым және жоғары білім ми­нистрі Саясат Нұрбек жи­нал­ғандарға бей­не­құттықтау жолдап, ғалымдарға академик­ ата­­ғын растайтын куәлік пен арна­йы төсбелгіні вице-министр Дархан Ахмед-Заки табыс етті. Министрдің бей­не­құттықта­уын­да академияға айрықша ­мәр­тебе берілуі ел тарихындағы өте ма­ңызды бетбұрыс екендігі, отандық ға­лым­дардың ғылыми зерттеулері мен өнер­табыс­тары мемлекет игілігіне айналуы қажеттігі айтылған. Министр 2023-2025 жылдары аралығын­да ғылым­ды қаржыландыру көлемі едәуір ұлғай­ғанын, ғылымды дамыту ең алдымен ғалым­дарды қолдаудан басталатынын, әсіре­се, ғалымдарды әлеуметтік қол­да­уға айрықша назар аударылаты­нын мәлімдеді.

Президент жанындағы ҰҒА ака­де­мигі төсбелгісі Қазақстан Пре­зи­денті жанындағы Ұлттық құ­­рылтай, Ғылым және тех­­но­­­логиялар жөніндегі ұлт­тық кеңес мүшесі Ақылбек Күріш­баев­­­қа, Президент жанын­да­ғы Ғылым және технология­лар жөніндегі ұлттық ке­ңестің мү­шесі, Қазақстан Республика­сы Президенті жанындағы Ұлт­тық құрыл­тай мүшесі, Ғылым және технология­лар жөніндегі ұлттық кеңес мүшесі, Қазақ­­­стан Республикасының Ғылым және тех­­ника саласындағы мем­лекеттік сый­лық­тың лауреаты Асқар Жұмаділдаев­қа, ­Ұлт­тық ғылым академиясының ака­­­де­­­ми­гі, ­медицина ғылымдары­ның ­док­­то­­ры, профессор, «Ұлт­тық нейрохирур­гия орта­лығы» бас­қарма төрағасы, ­Әл-­Фа­ра­би атындағы ғылым және тех­ника саласындағы мемлекеттік сый­лықтың ­лау­реаты Серік Ақшо­лақовқа табыс­талды.

Өтпелі Төралқа сайлаған осы үш ака­демиктен бөлек жо­ға­ры құрметке ие болған 6 ға­лым академик атанды. Олар­дың са­­пында Ұлттық ғылым ака­де­мия­сының академигі, медици­на ғы­лымдарының докторы, профессор, «Persona» ха­лықара­лық клиникалық репродуктоло­гия орталығының басшысы Вяче­слав Локшин, Ұлт­тық ғы­­лым ака­демиясының ака­демигі, физика-математика ғы­лымдары­ның докторы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық уни­верситетінің профессоры, Ғы­лым және техника саласындағы мем­лекеттік сый­лықтың лауреаты Тілекқа­был Рамаза­­нов, Ұлт­тық ғылым ­ака­демиясының акаде­­­­мигі, биология ғылымдарының ­кан­ди­­да­ты, профессор, «Өсімдіктер биоло­­­гия­­сы және биотехнологиясы инс­ти­ту­ты» Молекулалық ге­не­­­тика зертха­на­сы­ның меңге­ру­шісі Ерлан Тұрыс­пеков, Ұлт­тық ғылым академиясының ­ака­­демигі, жас ғалым, физика-матема­тика ғылымдарының кандидаты, профессор, Энергетика министрлігінің «Ядро­лық физика институты» Астана филиа­лы­ның директоры Максим Здоровец, Ұлт­тық ғылым академиясының ака­демигі, ­жас ғалым, PhD, На­зар­­баев универ­си­­те­ті­нің профес­соры Сұраған Дөрбет­хан, ­Ұлт­тық ғылым академиясының ака­­де­­мигі, PhD, Назарбаев уни­вер­­ситеті­нің ­в­ице-президенті Дархан Біләлов бар.

Айрықша құрметке ие бол­ған ға­лымдар – ғылымның әр сала­сында елеу­лі табысқа жеткен жандар. Іс-шараға қатысқан Алматы қаласы әкімінің орынбасары Азамат Қалдыбеков ел ғылымы мен мәдениетінің орта­лығы саналатын Алматы өнер­табыс иелеріне қашанда ­қол­дау көрсететінін айтып, қала басшы­сы­ның құттықтау хатын оқып берді.

Ерболат Досаев құттық­та­уында Алматы қаласының ел­дегі ғылым мен білім­нің негізгі орталығы екендігін еске салып, академияның мақсаттары қала дамуының негізгі бағдар­ламаларымен тығыз байланыс­ты екенін баса айтты. Ол жаңа академиктерді лайықты атақ­тарымен құттықтап, ғалым­дар­дың отандық ғылымның дамуына айтарлықтай үлес қосқандығын атап өткен.

«Біздің алдымызға қойыл­ған үлкен талап бар. Отандық ғы­лым талай жыл дағдарысқа ұшы­рады, арада үлкен іркіліс бол­ды. Мұның орнын толтыру үшін үлкен жұмыстар жасалуы ке­рек. Ғылымға назар аудару­дың өзіндік индекстері бар. Кей­бір көрсеткіштер бойынша әлем­дік орташа деңгейден де түсіп кеткен кез болған. Соған қарамас­тан соңғы жылдары қайта еңсе тік­теп келеміз. Ғылыми жобалар­ға ауқымды қаржы бөліне бас­та­ды. Егер ғылымға таза көңілмен келсеңіз, лайықты идеяңыз болса, талаптансаңыз жол ашық. Мұны ғылымға ден қойғысы ке­летін жастар білуге тиіс. Ғылым­ға аяқ басатын сәт нақ осы кез. Себебі бізде ғалымдар көп емес. Юнеско-­ның көр­сеткіші бо­йынша, елімізде миллион адам­ға шаққанда 600 ғалымнан ғана келеді. Алайда әлем­дік ор­та­ша көрсеткіш миллион адам­ға шаққанда 1 300 ға­лым. Де­мек қазір жастар үшін мүм­кін­дік мол», дейді Пре­зидент жа­нын­дағы Ұлттық ғы­лым ака­де­миясының академигі атан­ған ма­тематик-ғалым Сұраған Дөрбетхан.

Ұлттық ғылым академиясы­ның ака­де­миктерін конкурстық сай­лаудың ке­лесі кезеңі алдағы айларда өткізу жос­пар­ланған. Оның қорытындысына сәй­кес ғылымның барлық негізгі бағыт­ы бойынша академиктер құ­рамы қалып­тасатыны айтылды.

Іс-шара аясында Президент жанын­дағы Ұлттық ғылым ака­демиясының Жас ғалымдар кеңе­сінің кеңейтілген отырысы өтті. Кеңес төрағасы Мақсат Жабағин кеңес­тің алты айлық жұмысы туралы есеп беріп, жас ғалымдар тарапынан ұсыныс-тілектер айтылды.

Соңғы жаңалықтар

ШҚО-да 3 су арнасы жөндеуден өтеді

Аймақтар • 04 Қазан, 2024

Нарықта мұнай бағасы шарықтады

Экономика • 04 Қазан, 2024

Энергетикалық келешектің оңтайлы шешімі

Референдум 2024 • 04 Қазан, 2024

Терраса тақтасы

Ғылым • 04 Қазан, 2024