Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Жалпы, бұл талай жылдан бері шешімін таппай келеді. Өйткені оқу ошағының үш ауысымда жұмыс істеуі ең алдымен оқушылардың денсаулығы мен өмір сапасына, содан соң сабақ үлгеріміне кері әсер етеді. Сол себепті де тап осы түйткіл күн тәртібінен түспей тұр. Мәселе қашан, қалай шешілмек?
Барлық саланы дамытудың кілті – білім сапасын арттыруда. Дамыған елдерде бұл ойдың дәлелдеуді қажет етпейтін аксиома екені орта білім беру ұйымдарының тек бір ауысымда жұмыс істейтінінен айқын көрінеді. Ал Қазақстандағы кей мектептерге күні бүгінге дейін екі ауысымға көшу арман болып отыр.
Негізі, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев қызметіне келген кезден бастап осы жайтқа баса назар аударып келеді. Сөзіміз дәлелді болу үшін дәйектей кетсек, Президент 2019 жылы 25 сәуірде Білім және ғылым министрін қабылдауда үш ауысымда оқытуды жою, жаңа мектептер салуды маңызды міндет ретінде атап өткен. Бірнеше айдан соң, сол жылғы Тамыз кеңесіне арнайы барған Қ.Тоқаев: «Бүгінгі таңда жұмыс істеп тұрған 7014 орта мектептің 128-і үш ауысымда, 31-і апатты жағдайда. 2019–2020 жылдары республикалық бюджетте үш ауысымда оқытуды жою үшін 35 мектептің және апатты жағдайдағылардың орнына 7 мектептің құрылысы қарастырылған. Тәуелсіздік жылдарында барлығы 1198 мектеп салынды. Біз халық санының артуына байланысты демографиялық үрдістерді ескере отырып, мектептер салуды және жаңғыртуды жалғастырамыз. Алайда министрлік мектеп құрылысына шығындарды қарастыру кезінде, атап айтқанда, нысанды жоспарлаудан нормативке көшу тәсілдерін қайта қарауы керек. Өңірлердің әкімдері жаңа мектептерді жөндеу немесе салу қажеттігін бағалау мақсатында жергілікті жерлердегі демографиялық және көші-қон көрсеткіштерін нақты қадағалап отыруға тиіс. Мемлекет-жекеменшік әріптестігі тетіктері арқылы жекеменшік мектептердің құрылысын да қарастыру қажет», деп түйткілдің түйінін тарқату тәсілдерін нақтылап берді.
Осыдан кейін мәселенің шешімі 2022 жылғы Мемлекет басшысының Жолдауына енгізіліп, нәтижесінде «Жайлы мектеп» жобасы қолға алынды. Үкіметтің ресми сайтындағы 2022 жылы 29 қарашада жарияланған ақпаратта аталған ұлттық жоба мектептегі орын тапшылығын болдырмауға, апатты жағдайдағы және үш ауысымды мектептер мәселесін толығымен шешуге бағытталғаны жазылған. Негізі, бұған дейін бекітілген «Білімді ұлт» ұлттық жобасында да 2025 жылдың соңына дейін үш ауысымды оқыту жүйесін түпкілікті жою жоспарланған. «Жайлы мектеп» жобасына қайта оралсақ, мұны іске асыруға бюджеттен тиесілі қаражат, дәлірек айтқанда, 2,6 трлн теңге қарастырылған. Осынша қаржыға 740 мың оқушы орны бар 369 мектеп салу міндеттелген. Енді белгіленген межеге жету барысы қалай?
Газетіміздің 2024 жылғы 5 қазандағы санында жарияланған Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаевтың «Ұлт келбеті – ұстаз. Бес жылдың берекелі белестері» атты мақаласында: «Жайлы мектеп» ұлттық мега жобасы аясында 461 мың оқушыға арналған 217 мектеп құрылысы жүріп жатыр. Бұл өз кезегінде еліміздегі үш ауысымды және оқушы орнына тапшылығы бар мектептердің мәселесін түбегейлі шешуге бағытталып отыр. Жемқорлардан тәркіленген қаржыдан құрылған Инфрақұрылымды қолдау қоры есебінен 94 000 оқушы орнына арналған 83 мектеп пайдалануға берілді. Жыл сайын 300-ге жуық мектеп күрделі жөндеуден өтеді, ал кейінгі үш жылдың ішінде 3000-ан аса мектеп қайта жаңғыртылып, заманауи құрал-жабдықтармен, роботтехника, IT, STEM пәндік кабинеттермен жасақталып, оқушылардың қауіпсіз білім алуына мүмкіндік туғызып отырғанын баса атап өткен жөн. Мемлекеттің жүйелі іс-шараларының нәтижесінде бүгіннің өзінде елімізде 3000 мектеп бір ауысымда білім береді. Дегенмен мектептердің инфрақұрылымын ретке келтіруде атқарылар жұмыстар әлі де баршылық», делінген.
«Жайлы мектеп» жобасын іске асыруда бірнеше тетік қолданылады. Былайша айтқанда, құрылыс жұмыстары бюджет қаражаты, мемлекет ақшасын жымқырғандардан тәркіленген қаржыдан құрылған Инфрақұрылымды қолдау қоры есебінен және инвестиция тарта отырып жүргізіліп жатыр. Соның ішінде бір тетік мемлекет-жекеменшік әріптестігі негізінде 1,2 мың орынға мектеп салуға бағытталған. Қоғамда «Жайлы мектептер жеке бола ма, ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кете ме?» деген ойлар айтылып жүр. Мектеп салудың бұл тетігі жобада қарастырылған 740 мың орынның 1,2 мыңын ғана құрайды әрі құрылысты мемлекет пен жеке сектордың бірлесіп жүргізуіне жағдай жасайды. Мемлекет өз кезегінде Ұлттық банктен базалық мөлшерлемесі 5 пайыздан аспайтындай қарыз бен жер телімін, сондай-ақ жалпы жоба құнының 30 пайызын төлеп береді, соған ғимарат бой көтереді, жұмысты бақылайды. Ал кәсіпкер еңбегі үшін заңға сәйкес белгіленген мөлшерде инвестициялық шығындар мен шартта көзделген басқа да кірістер үшін өтемақы алады. Қысқасы, қос тарапқа да тиімді. Ең бастысы, жобаға жауапты бас мердігер «Samruk-Kazyna Construction» акционерлік қоғамының ресми сайтында жазылғандай, жайлы мектептер жекеменшікте болмайды. Пайдалануға берілгеннен кейін ұлттық жоба шеңберінде салынған барлық білім нысаны жергілікті атқарушы органдардың теңгеріміне беріледі. Бұл – жаңа және заманауи мектептерде білім алу тегін әрі қолжетімді болады деген сөз.
Жоғарыда аталған министрдің мақаласында республикада 106 үш ауысымды мектеп бар екені жазылған. Ал Оқу-ағарту министрлігінің өткен аптадағы дерегіне сүйенсек, 2024 жылдың қорытындысында елімізде 373 мың оқушы орнына арналған 257 мектептің құрылысы аяқталды, бұл үш ауысымды 42 мектептің мәселесін шешуге мүмкіндік берді. Демек бізде әлі 64 оқу ошағы үш ауысымда жұмыс істеп тұр. jaily-mektep.kz ресми сайтының дерегіне қарағанда, 31.12.2024 жағдай бойынша 2023–2024 жылдары салынатын 218 жайлы мектептің 106-сы пайдалануға берілді, 112-сі кезек күттіріп тұр.
Сөз басында айтылғандай, 369 мектеп 2026 жылға дейін салынып бітуге тиіс. Осының бәрін қосқанда үш ауысымды мектеп мәселесі жойылар деп үміттенеміз. Сеніммен айта алмай отырғанымыздың себебі – табиғи өсім. Елімізде жыл сайын орта есеппен 400 мың бала мектепке барады. Халықтың ішкі көші-қоны тағы бар, әсіресе жас отбасылар ауылдан қалаға үдере көшіп жатыр. Бұл да өз кезегінде қалалардағы, әсіресе мегаполистердегі оқушы орнына деген сұранысты еселеп арттыра береді. Жан-жақты жағдайды ескерсек, «Жайлы мектеп» жобасына иек арту мәселені түпкілікті шешпеуі де, тіпті ескі де жаңа астаналардағы оқу ошақтарының керісінше қайтадан үш ауысымда оқытуға көшуіне итермелеуі мүмкін.
Президент айтқан шешімнің екінші нұсқасын тиімді іске асыру да лайықты көңіл бөлуді, жүйелі жұмысты қажет етеді. Бұл – жекеменшік мектептердің құрылысын да қарастыру тетігі. Иә, елімізде жеке мектептер желісін көбейту оқушы орнының тапшылығын жоюға септеседі. Есте болса, осыдан он шақты жыл бұрын балабақшаларда орын мүлдем қат еді, «Балапан» бағдарламасымен мемлекет-жекеменшік әріптестігі аясында жеке балабақшалар саны жылдам көбейіп, нәтижесінде 3–6 жастағы балалар мектепке дейінгі ұйыммен 100 пайыз қамтылған. Енді осы тәжірибе орта білімдегі инфрақұрылым жағдайын жақсартуға қолданылмақ.
Алайда жеке мектептер шаруасы да шашетектен. Бұлай деуімізге не түрткі болғанын газетіміздің биылғы 25 қаңтардағы санында жарық көрген «Жеке мектеп: мүмкіндігі мен мәселесі» атты мақаламызды оқыған жұрт түсінер. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылдың қыркүйегіндегі Жолдауында мәлімдегендей, мемлекет жекеменшік мектептерге кепілді төлемдер үшін қыруар қаражат бөледі. Бірақ жеке білім ұялары үкіметтен бөлінетін қаржыны тым кешіктіріп алады. Мұндай жағдай түптеп келгенде сапаны төмендетеді. Сол себепті де болар, Президент кейінгі Жолдауында: «Жеке мектептердің жұмысын жақсарту шараларын қолға алған жөн», деген. Дәл осы тапсырманы орындау ауқымды әрі кешенді жұмысты талап ететіні анық.
Мақаламыздың басында тақырыпқа арқау болған мәселе қалай, қашан шешіледі дедік. Қалай жүйеленіп жатқанын баяндадық, қашан екенін мемлекеттің жоспарына қарай болжамын жаздық, десе де нақты уақытын біз де дөп басып айта алмадық. Мұның себебін жоғарыда сараладық, ал дәл жауабын үкімет берер. Бәрінен маңыздысы – халыққа іспен жауап беру.
