Медициналық қызметтің күнгейі мен көлеңкесі

Министрлік пен қордың мақсаты – ортақ

Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» Жолдауында: «Денсаулық сақтау саласына бюджеттен 3,3 трлн теңге қаржы бөлінді. Бірақ оның нәтижесі әлі көрініп жатқан жоқ. Медициналық сақтандыру жүйесіне қатысушылар ара­сында міндеттердің дұрыс бөлін­беуі бұрмаланған ақпарат­тың көбеюіне әкеп соқтыр­­ды. Науқастарға мемлекет кепіл­дік берген қызметтерді ақылы негізде алуды немесе бірнеше ай бойы кезек күтуді ұсыну жайттары аз емес. Бюджеттің мүмкіндігі мен міндеттеме­сін ескере отырып, мемлекет кепілдік беретін медицина­лық көмектің бірыңғай база­лық топтамасын жасау қажет. Бір-біріне байланысы жоқ онда­ған бағдарлама мен ақпараттар базасының орнына бірыңғай мемлекеттік медициналық ақпарат жүйесін жасау керек»,  деп атап өтті.

Президент тапсырмасынан кейін Денсаулық сақтау министр­лігі Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорымен бірлесіп тиісті іс-шаралар қабылдады. Қор мен министрліктің жұмы­сы медициналық көмек­тің сапасын арттыруға бағыт­талды. Цифрландыруға басым­дық берілді. Әлеуметтік медици­на­лық сақтандыру қорында ахуал­дық-талдау орталығы ашылды.

Тал­дау орталығының көмегімен меди­циналық қызметтерді қар­жы­лан­дыруға, өңірлердегі меди­циналық жағдайға, пациенттерге қатысты өзге де аса маңызды ақпараттарға қол жеткізу қиын емес. Жүйе қор қыз­метінің тиімділігі мен ашықтығын арттыруға, қордың қар­жылық тұрақтылығын ны­ғай­­туға септеседі. Бұрыннан жұ­мыс істеп келе жатқан сенімді медициналық ұйымдармен ұзақмерзімді шарт жасау тәжірибесі енгізіліп жатыр. Бұл қадам медициналық ұйымдарға өз қыз­метін тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді.

ТМККК, МӘМС пакеттерін кезең-кезеңімен қайта қарау жоспарланып отыр. Бұл – меди­циналық қызметтердің қай­талануын болдырмауға, маман­дардың жұмысын жеңіл­детуге мүмкіндік береді. Жақын арада медициналық қызметтерді тұтынудың ғылыми негізделген нормалары, мемлекеттік кепіл­діктер бағдар­ламасы әзірленіп, енгізіледі.

Цифрландыру бағытындағы тағы бір ауқымды жұмыс Face ID жүйесімен тығыз байланысты. Былтыр елдегі медициналық мекемелерде 23 мыңнан астам жалған жазба анықталып, 208 млн теңге шығын келтірген. Астанадағы медициналық мекемелер «жалған жазбаның» жолын кесуге септесетін Face ID жүйесіне қосылды, осы тәжірибе өңірлерде бірте-бірте енгізіледі. Биометриялық растау созылмалы сырқаты бар пациенттерге дәрі-дәрмекті кезек күтпей алуға да септеседі.

Қор жұмысына сын көп

Қоғам медицина саласына республи­калық бюджеттен бөлек Әлеуметтік меди­циналық сақтандыру қорынан, яғни халық­тың қалтасынан қаржы қаралып жатқан соң, медициналық кө­мек­тің тиімділігі бірден көрі­неді деп күтті. Себебі мұндай жүйені тәжірибеге сәтті енгізіп, қызығын көріп жатқан елдер көп. МӘМС-ке жарна аударып отырған тұрғындар сол елдердің жүрген жолымен асықпай, аяң­дап басқандықтан, жүйенің кем­шін тұсы болмайды деп сенді. Жауапты тұлғалар болса, дамыған елдердің өзі сақтандыру жүйесінің шарапатын бірден көрген жоқ деп ақталды. Осы ара­лықта медицинаға қаралған қаражат еселеп көбейді. ТМККК шеңберінде көрсетілетін қызмет­терге республикалақ бюджеттен былтыр
1 629,7 млрд теңге, биыл 1 623,5 млрд теңге бөлінген. МӘМС қаражатынан былтыр 1 228,7 млрд теңге түссе, биыл бұл сомма 1 329,8 млрд теңгеге жеткен. Қарап отырсақ, салаға МӘМС-тен түсетін қаржы мен республикалық бюджет қаражаты шамалас. Қордың жұмысы тоқтаса, денсаулық сақтау саласы түсіп тұрған қаражаттан қағылады. Сондықтан мемлекет қордың кейбір міндеттерін басқа ұйымдарға тапсыруы мүмкін болғанымен, тұрғындардың жарнасын түгел тоқтатып, тәуекелге бара алмайтыны анық.

Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына жарна төлеп отырған тұрғындар МӘМС-тен сапалы медициналық қызмет алғысы келеді. Алайда Damumed меди­ци­налық ақпараттық жүйесі арқы­лы дәрігерге жазылу қиын болып тұр.  Кезек жетті дегеннің өзінде медициналық көмектің сапасына кері әсер ететін жекелеген мәселелер бар. Олар адами факторлардан, кадрлық әлеуеттен бастап, қажетті құрал-жабдықтардың жоқтығы, талдау жасайтын, диагностикалық құрыл­ғы­лар­дың болмауы, т.б. Ақыр соңында медициналық ұйымда бұрын­нан келе жатқаны, кейін пайда бол­ғаны бар, барлық кемшіліктер тегіс МӘМС-ке қаратып айтылады.

Халық денсаулығы маңызды

Мәжіліс депутаты Гүлдара Нұрымова қаражат үнемдей­міз деп, медицинаның кейбір бағытында бұрыннан қалып­­тас­қан, сыннан өткен жүйені ақсатып алуға болмайтынын айтады.              

– Кейінгі жылдары МӘМС жүйесін жетілдіруге қатысты нақты қадамдар жа­сал­ғанымен, қорға қатысты сын-пікір азая қойған жоқ. Сарапшылардың пікірін­­ше, елдегі медициналық қызметке көңілі толатындардың үлесі 20% ғана. Осы деректің өзі МӘМС жүйесінің қалай жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. Тұрғындар әлі күнге дейін емха­наға қаралу үшін апталап кезек күтуге мәжбүр. Кезек келген күннің өзінде талдау жасауға, дәрігердің кеңесін алуға, медициналық тексеруден өтуге біраз уақыт кетеді. Қаладағы, аудан, ауылдағы емханалардың жұмысын үйлестіруге, оларды қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуге, мамандардың біліктілігін арттыруға барынша көңіл бөлу керек. Тапшы мамандардың орнын толтыру қажет. МӘМС жұмысына ашықтық керек. Жұмыс жүйелі болсын десек, басшылық қызмет­терге менеджерлік қыры ғана емес, медициналық білімі бар мамандар келгені дұрыс, – дейді Г.Нұрымова.

ДСМ Міндетті әлеуметтік медици­на­лық сақтандыруды жетіл­діру және талдау департа­менті ұсынған ақпарат­­қа сүйенсек, былтыр қордың CRM-жүйесінде 27 125 шағым тіркелген. Түскен шағымның 46%-ы (12 488 шағым) пациенттерді қолдау, ішкі сараптама қызметтерінің араласуы арқылы кері қайтарып алынған, мәселе дер кезінде шешілген. Шағымдардың көбі меди­ци­налық көмектің сапасыз көрсетілуіне (28,7%), медициналық көмек көрсетуден бас тартуға (28,7%) қатысты. Сондай-ақ ТМККК, МӘМС шеңберінде дәрілік заттарды беруден бас тарту (9,7%), медициналық қызметтерді ұзақ күту (6,9%), медициналық ақпа­раттық жүйе­лер­дегі бұрыс ақпа­ратқа (9,0%) қатысты шағым­дар бар.

Көмек сапасы санмен өлшенбейді

Мемлекет басшысы Жолдауда мемле­кеттің мүмкіндіктері мен міндетте­ме­лері тұрғысынан тең­дестірілген базалық мем­ле­­кеттік медициналық көмек­тің бірыңғай пакетін қалып­тас­тыруды тапсырған еді. Осы­ған байланысты ДСМ меди­циналық көмектің бірыңғай пакетін қалыптастыру, жүйенің қаржылық тұрақтылығын қамта­масыз ету, халықтың әлеуметтік осал топтарының жекелеген санат­тарын медициналық сақтан­дыруға қатысты жергілікті атқару­шы органдардың жауапкер­ші­лігін арттыру бойынша жұ­мыс жүргізді. Нәтижесінде, бір­қатар заңнамалық актілерге түзетулер әзірленді. Түзетулер денсаулық сақтау шығындарын қаржы­ландырудың аралас моделінен сақ­тандыру моделіне кезең-ке­зеңімен көшуге бағыттал­ған.

МӘМС жүйесі енгізілгелі қаржылан­­дыру үш есеге жуық өсіп, 1 трлн-нан 2,9 трлн теңгеге дейін жеткен. Ішкі жалпы өнім көлеміндегі денсаулық сақтау шығындарының үлесі 2019 жылғы 2,8%-дан 2023 жылы 3,8%-ға дейін өскен. Мемлекет басшысы бұл үлесті 2027 жылға қарай ІЖӨ-нің 5%-ына дейін ұлғайту міндетін қойып отыр. ДСМ ұсынған ақпаратқа жүгінсек, қазір халықтың медициналық қызметтерге төлейтін шығындары қысқарған, медициналық көмек жеткізушілердің саны 1 970-ке жеткен, мұның 60%-дан астамы жеке клиникалар. Алғашқы медициналық-санитарлық көмек қызметтері, диагнос­ти­калық қызметтер, ПЭТ зерттеулерден бөлек, консультациялық-диаг­ностикалық қыз­меттер, бәрі-бәрінде көр­сеткіштер өскен. Медициналық көмектің тиімділігі, сапасы шын мәнінде қаншалықты артқанын іске асып жатқан жоба-жоспарлар толы­ғымен орын­дал­ғанда көрінетін болады.