«Бозоқ» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығының директоры Сауле Бөкейханқызы: «Бұл іс-шара – Президент ұсынған тарихи-мәдени мұраны қазіргі заман талаптарына сай қайта пайымдауға бағытталған стратегиялық жоба. Халқымыздың тарихи танымы мен өткен ғасырлардағы мәдени құндылықтарын жас ұрпақ бойына сіңіре білуіміз қажет. Сондықтан фестиваль тек мәдени алмасу алаңы емес, ұлы дала мұрасын сақтау мен терең пайымдауға бағытталған ортақ ниетте тоғысқан мәдени өріс», деді.
«Бозоқ» ұлттық паркін құру» жобасының ғылыми кеңесшісі, Мәжіліс депутаты, тарих ғылымдарының докторы, профессор Еркін Әбіл қоныстың Оңтүстік кіру порталындағы басты локация дала өркениетінің мыңжылдықтарға жалғасқан тарихи сабақтастығы екеніне және бұл Астана тарихының тамырын түсіндіретінін айтты.
Расында, бұл аумақта ерте түркі кезеңіндегі қаған ордаларынан бастап, орта ғасырдың соңындағы қазақ қыстауларына дейінгі мәдени мұраның ізі жатқаны анық. Алғаш 1999 жылы зерттеу жүргізген танымал археолог Кемел Ақышев: «Бұл қоныс VII–IX ғасырлардан XVI–XVII ғасырларға дейінгі аралықта, ежелгі түркілердің киелі орны, одан кейін керуен саудасын бақылайтын қыпшақтар қонысы болды», деген пайым жасады. Археологиялық зерттеулер бойынша, қала керуен жолдары түйісінде маңызды рөл атқарған. Егіншілік, балық аулау және керуен саудасын басқарумен айналысатын бірден-бір орын. Бұған қазба кезінде табылған стационарлық, өндірістік және ирригациялық құрылыстар қалдығы, тұрмыстық заттар, қару-жарақ, зергерлік бұйымдар, монеталар және т.б. артефактілер дәлел.
Кешкілік басталған фестиваль концерттік бағдарламаға ұласты. Оны Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Қазақконцерт» бірлестігінің әншісі Құмарбек Қалқатай биыл туғанына 180 жыл толып отырған Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» әнімен ашып берді. Өзге де әншілер Мұхит Мерәлінің, Біржан салдың және халық әндерін орындады. Әсіресе сонау ғасырлар қойнауынан келе жатқан көшпелілердің «отпен аластау» дәстүрі көңілдегідей өтті.
Бұл рәсімді атқарған «Бозоқ» музей-қорығының аға ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының кандидаты Зубайда Қабиқызы: «Қазақ дүниетанымында «от» ұғымының астарында «отан», «отбасы», «отағасы», т.б. атаулар жатқаны анық. Отпен аластаған шаңырақ, ошақ, ұрпақ пәле-жаладан арылады деп түсінген. Бұрынғы заманда отпен аластау жайлауға көшу кезінде орындалған. Көшпелілер жаңа қонысқа жеткенде екі от жағып, арасынан малды өткізген екен. Бұл амал – малды көз тиюден, ауру-сырқаудан, жамандықтан сақтайды деп сенген», деді.
Расында, қазақ отты қадірлеген. Ғұлама ғалым Шоқан Уәлиханов: «Қазақтар отқа ерекше құрметпен қарайды, оған түкірмейді, қоқыс тастамайды. Отты немесе оның күлін басуға болмайды. Адамгершіліктен ада, өтірікші, бейбастақ адамды «отсыз» дейді», деп атап өткен.
Фестивальдың тағы бір маңызды тұсы – «Аңыз түні». Бұл шара аясында кешкі салқында бастары тоғысқан тарихшы-археологтер Бозоқ қалашығының тарихи маңызы мен Ұлы дала өркениетіндегі феномендік рөлі туралы ой-пікірлерімен бөлісті. Келелі кеңеске аға буын ғалымдармен қатар жастар да қатысты.
«Мұндай сұхбаттасу ауызша тарихты ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу дәстүрін жалғастырған маңызды рухани жиын болды. Ал бүгінгі түнгі саяхат мәдени оқиға ретінде ғана емес, этнографиялық реконструкция мен музейлік педагогиканың тоғысқан тарихи кеңістігі ретінде көрініс тапты. Бұл іс-шара тарихи-мәдени мұра нысандарын насихаттау арқылы ұлттық болмысты қалыптастырудың жолын айқындайды. Сонымен қатар фестиваль өткенді болашақпен сабақтастырудың алғашқы шарттарын ашып берді», деді танымал археолог, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ жанындағы К.Ақышев атындағы археология ҒЗИ директоры Марал Хабдулина ханым.
* * *
Жұртшылық назарын аударған түнгі алау тойына елмен бірге белгілі суретші, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Кәміл Муллашев, танымал кескіндемеші Өмірәлі Исмаилов қатысып, қылқалам шебері ретінде фестиваль барысын көпшілікпен бірге тамашалады.
Жиналған халықтың ерекше қызығушылығын тудырған – «Інжу» атты әйел бейнесі. Бұл жәдігер 2002 жылы ақсүйектер қорымына жүргізілген қазба кезінде табылыпты. «Інжу – шамамен XIII–XIV ғасырда өмір сүрген моңғол әйелі. Жібектен тігілген көйлек, мойнында моншақтар, құлағында күміс сырғасы бар. Арыстанның басы бейнеленген екі күміс білезікті Еділ бойындағы шеберлер жасағанын білдіреді. Әйел басына сәукеле тәрізді «боктаг» киген. Мұны кез келген әйел кие бермеген. Еңбегі сіңген моңғол элитасына қабылданған әйелдерге тиесілі. Баскиімі Каури қабыршақтарымен әсемделген. Бұл қабыршақтардың Үндістан аумағынан келетінін ескерсек, сол замандағы сауда-саттық қатынасы қалай дамығанын көре аламыз. Бұған қоса қола айна, қабыршақтан жасалған моншақ табылды. Жерлеу салтанаты, қанжар мен найзаның болуы оның жауынгер екенін көрсетеді», дейді музей қызметкерлері.
Бірнеше жылдың алдында Мәскеудегі РҒА Антропология және этнология институтының Антропологиялық реконструкция зертханасы Інжудің бассүйегіне негіздей отырып, жалпы бейнесін қалпына келтірген. Мамандардың негіздеуінше, әйел 50 жас шамасында көрінеді.
