Экономикалық бағдарлама қабылданды
Премьер-министр Олжас Бектенов Үкіметтің Ұлттық банк және Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігімен бірге 2026–2028 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл бағдарламасын әзірлегенін айтты. Бұл бағдарлама Президенттің Қазақстан халқына Жолдауында жүктелген тапсырмаларды орындауға бағытталған.
Ұлттық экономика министрлігінің мәлімдеуінше, құжат ел экономикасының негізгі бағыттарын қамтиды. Оның ішінде халықтың табысын қолдау, сапалы өсімге қол жеткізу, шикізаттық емес экспортты ынталандыру, экономиканы цифрландыру, жасанды интеллектіні дамыту, инвестициялық және тарифтік саясатты жетілдіру шаралары бар. Бағдарламада ақша-несие саясаты мен қаржы секторын дамыту, бағаны тұрақтандыру жөніндегі блоктар да қарастырылған.
Олжас Бектенов бағдарламаның басты мақсаттарын да атап өтті. Оның айтуынша, алдағы жылдары экономиканың жыл сайынғы өсімі кемінде 5% деңгейінде болуы керек. Ал халықтың нақты табысы жыл сайын 2–3% шамасында артуға тиіс. Премьер-министр бұл көрсеткіштер елдің тұрақты дамуына жол ашатынын айтты.
«Жаңа инвестициялық циклді іске қосу, бизнеске бөгет болатын кедергілерді жою, мемлекеттің экономикадағы үлесін барынша азайту, сондай-ақ жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және әлеуметтік қолдауды нақты иесіне жеткізуге мүмкіндік беретін жаңа шараларды іске асыру көзделіп отыр. Инфляцияны төмендетуге, теңгерімді тарифтік саясатты жүргізуге, экспортты ұлғайтуға және импортқа тәуелділікті төмендетуге баса назар аударылады», деді О.Бектенов.
Үкімет отырысында Премьер-министр отын балансы мен мұнай өнімдерінің қозғалысын бақылау мәселесін де көтерді. Қазір елде жанар-жағармай бағасын көтеруге мораторий бар. Осыған байланысты көршілес елдермен арадағы баға айырмасы күшейіп келеді. Азық-түлік бағасының тұрақтылығы да талқыланды. Премьер-министр: «Азық-түлік өнімдері, әсіресе импортқа тәуелді түрлерінің өндірісін көбейту керек», деді. Осы мақсатта Ауыл шаруашылығы, Сауда және Өнеркәсіп министрліктеріне ішкі нарықты отандық өніммен қамтуды күшейту тапсырылды.
Үкімет шикізаттық емес экспортты дамытуға да назар аударады. Олжас Бектенов: «Қосылған құны жоғары өнім шығаратын кәсіпорындарды қолдау қажет», деді. Сауда, Ауыл шаруашылығы және Өнеркәсіп министрліктеріне осы бағытта кешенді шаралар әзірлеу тапсырылды. Сонымен қатар отандық тауарларды сыртқы нарықтарға және электрондық алаңдарға шығару мүмкіндігі күшейтілетін болды.
Қауіпсіздік қатаң бақыланады
Үкімет отырысында Премьер-министр Түркістан облысы Алғабас ауылында өрт салдарынан болған қайғылы жағдайға тоқталып, қаза тапқан азаматтардың туыстарына көңіл айтты. Мемлекет басшысының тапсырмасымен Үкіметтік комиссия құрылып, қазір өрттің нақты себебі анықталып жатыр. Жағдай туралы вице-премьер Қанат Бозымбаев баяндады. Үкімет басшысы зардап шеккендер мен қаза тапқандардың отбасыларына материалдық және медициналық көмек толық көрсетілетінін айтты.
Премьер-министр жылу беру маусымы басталғаннан бері өрт оқиғалары көбейіп кеткеніне тоқталды. Бұл мәселе Үкіметте қазан айында қаралғанымен, жағдай әлі оңалмаған. Осыған байланысты Төтенше жағдайлар министрлігіне барлық орталық және жергілікті органдардың жұмысын дұрыс үйлестіру тапсырылды. Әкімдіктер мен Ішкі істер министрлігіне тұрғын үйлерді аралап, рейдтер жүргізу міндеттелді.
Сонымен қатар Үкімет отырысында елдегі жедел респираторлық вирустық инфекция (ЖРВИ) мен тұмау жағдайы да қаралды. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, жыл сайын республикада ЖРВИ бойынша 3,5 млн-ға жуық жағдай, ал тұмау бойынша 2 мыңға дейін оқиға тіркеледі. Биылғы эпидмаусым 1 қыркүйектен бері 1,4 млн адамның ауырғанын көрсетті. Бұл көрсеткіш өткен 2024–2025 жылғы маусыммен салыстырғанда 20%-ға төмен. Ауырғандардың 66%-ы – 14 жасқа дейінгі балалар. Кейінгі аптада республика бойынша ЖРВИ-дің 183 мың жағдайы тіркелді. Бұл өткен маусымдағы дәл осындай аптамен салыстырғанда 16%-ға жоғары. Эпидмаусым басталғалы тұмаудың зертханалық расталған 590 жағдайы анықталды.
«Биыл тұмаудың айналымы 41 аптада, яғни қазан айының бірінші жартысында, өткен эпидемиологиялық маусымнан сәл ертерек анықталды. Бұрын ел аумағында болмаған тұмаудың жаңа түрлері анықталған жоқ. ЖРВИ және тұмау белгілері бар пациенттер тұмауға қарсы емес вирустарға да тексеріледі. Республика бойынша риновирус, парагрипп, аденовирус, бокавирус, коронавирус, РС вирусы, метапневмовирустардың айналымда жүргені байқалады. ЖРВИ-дің 66%-ы 14 жасқа дейінгі балалар арасында таралған», деді Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарова.
Олжас Бектенов вирустық маусым кезінде халыққа көрсетілетін медициналық көмектің сапасын қатаң бақылауды тапсырды.
Экономикада өсім бар
Ұлттық экономика министрі Серік Жұманғариннің айтуынша, биыл ел экономикасы тұрақты өсім көрсетіп отыр. 10 айдың қорытындысы бойынша өсім 6,4% болды. Министрдің мәліметінше, нақты сектордағы өсім – 8,2%, ал қызмет көрсету саласындағы өсім 5,3% болды. Салалардың ішінде ең жоғары өсім көрсеткен бағыттар анықталды. Көлік қызметтері – 20,7%, құрылыс – 15,1%, тау-кен өнеркәсібі 9,6% деңгейінде көтерілген. Сауда – 9%, өңдеу өнеркәсібі – 5,8%, ауыл шаруашылығы 5,4% өсім көрсетті. Өңдеу өнеркәсібінде де айтарлықтай серпін байқалды. Мұнда машина жасау – 11,5%, оның ішінде автокөлік өндірісі – 13,3%, тамақ өнімдері – 9,1%, сусын өндірісі – 8,7%, химия өнеркәсібі – 10,9%, мұнай өңдеу – 6,3%, металл бұйымдары 14,1%-ға өсті.
Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «ЕQ»
«Сапалы экономикалық өсімге жету үшін шикізаттық емес секторларды дамытуға, еңбек өнімділігін арттыруға, экономиканы технологиялық жаңартуға әрі цифрландыруға баса назар аударылатын болады. Жыл сайын өңдеу өнеркәсібі мен АӨК-те 100-ден астам инвестициялық жобаны іске қосу жоспарланып отыр. Металлургия, машина жасау, мұнай-газ химиясы және АӨК-те жоғары қайта бөлудің 17 ірі жобасын жасаймыз. 2029 жылға дейін Ұлттық инфрақұрылымдық жоспардың іске асуы маңызды. Белсенді кезеңге Энергетикалық және коммуналдық секторларды жаңғырту туралы ұлттық жобаны қолға алу да кіреді», деді С.Жұманғарин.
Үкімет экономикалық өсім мен халық жалақысы арасындағы алшақтықты азайтуға да ерекше көңіл бөлмек. Ұлттық экономика министрінің айтуынша, ел дамуында енді ішкі жалпы өнім көлемінен гөрі оның сапалы құрамы маңызды бола бастайды. Экономикалық өсімнің декомпозициясы енгізіліп, нақты қандай факторлар экономикаға күш беріп отырғаны айқындалады.
Үкімет отырысында нақты секторды қаржыландыру мәселесі де қозғалды. Ұлттық даму институты саналатын «Бәйтерек» холдингінің рөлі күшейтіледі. Холдинг енді 15–20 ірі жүйе құраушы жобаны қаржыландыруға шоғырланады. Ал басымдық кен-металлургия, машина жасау, энергетика, инфрақұрылым, агроөнеркәсіп, химия өнеркәсібі және құрылыс материалдарына беріледі. Үкімет 2026 жылы «Бәйтерекке» 1 трлн теңгеге дейін қаражат бөлуді жоспарлап отыр. Кейін жобаларды қаржыландыруға банктердің ресурстары да тартылады. Инвестициялық саясат та жаңартылады. Жаңа инвестициялық цикл іске қосылып, жобаларды қолдауда ашықтық пен тұрақтылық басты қағидаға айналады.
Бюджет саясаты да қайта қаралады. Үкімет Ұлттық қор қаражатын пайдалануды шектеп, шығындарды қатаң бақылауға алмақ. Бюджет тапшылығы 2028 жылы ІЖӨ-ге шаққанда 0,9%, мұнайға қатысы жоқ тапшылық 2,7% деңгейіне дейін қысқарады. Ал мемлекеттік қарыз ІЖӨ-нің 26% шамасында тұрақты сақталады.
Халық табысын арттыруда нақты шаралар жоспарланып отыр. Жұманғариннің айтуынша, жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бағдарламалары жалғасады.
Несиелеу құрылымы өзгеріп келеді
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрағасы Мәдина Әбілқасымова биылғы несие нарығының жағдайын баяндады. Оның айтуынша, 2025 жылдың 9 айында экономиканы кредиттеудің жалпы көлемі 14,6% өсіп, 38,7 трлн теңгеге жетті. Тұтынушылық секторда бұрын аса жоғары қарқынмен өсіп келген кепілсіз қарыздар айтарлықтай баяулаған. 2024 жылы өсім 29,3% болса, биыл 9 айда бұл көрсеткіш 12,7% ғана болды. Есесіне негізгі өсімді автокредиттеу мен кепілді қарыздар толтырған. Кепілді тұтынушылық кредиттер 32,2% өсіп, көлемі 4,8 трлн теңгеге жеткен.
Бизнеске берілетін кредиттер де тұрақты өсіп отыр. Кейінгі 5 жылда бизнеске кредит берудің орташа жылдық өсімі 14,4% болды. Бизнеске берілген кредиттер портфелі осы кезеңде 1,7 есе өсіп, 14,7 трлн теңгеге жетті.
Бизнеске кредит беруді ынталандыру үшін өтімділік коэффициентін 0,9 деңгейінде сақтау мерзімі ұзартылды. Бұл экономикада 3 трлн теңгеге жуық ресурсты босатып, оны банк секторы кәсіпкерлерді қаржыландыруға пайдалана алады. Пайыздық мөлшерлеме жүйесінде де өзгеріс болады. Ипотекада бастапқы жарнасы жоғары адамдарға ставка арзандайды. Ал тұтынушылық несие бойынша пайыз енді автоматты түрде бекітілмейді. Мәдина Әбілқасымова проблемалы қарыздарға қатысты да жаңалық айтты. 2027 жылдың 1 мамырына дейін коллекторларға кредитті сатуға тыйым жалғасады. Енді банкроттық рәсімі де оңайлайды. Банктер төлем қабілеті жоқ қарыз алушыларды өздері анықтап, оларға SMS арқылы қарыздарды есептен шығару мүмкіндігі туралы хабарлама жібере бастайды.
