Суреттерді түсірген – Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Өзгерістер мен міндеттер
Тамыз кеңесінде сөз алған Премьер-министрдің орынбасары Тамара Дүйсенова өткен оқу жылындағы жетістіктерді саралай келе, білім жүйесін дамыту тұжырымдамасына енгізілген өзгерістер туралы тарқатып айтты. Оның айтуынша, аталған өзгерістер білім жүйесінің барлық саласына, буынына қатысты. Бұл жерде әрқайсысын бөле-жарып қарастыруға болмайды, өйткені барлығы бірігіп, толыққанды жүйені құрайды.
«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Оқу-ағарту министрлігінің ақпаратына сәйкес, балабақшаларға баратын балалардың тең жартысы мектепке дайындықсыз келеді. Осы орайда балабақша мен мектеп арасындағы байланысты күшейту қажет. Бұл үшін балаларды ерте жастан оқыту мен тәрбиелеудің мазмұнын, әдістемелерін бастауыш мектеп пен балабақша жұмысын сәйкестендіре қамтамасыз ету керек. Екіншіден, балалар бойындағы дағдылардың өсу динамикасы олардың жеке даму карталарында жинақталады. Осы карта баламен жұмыс істеудің тактикасын анықтау үшін оның жеке деректерін сақтай отырып, бастауыш мектепке беріледі. Ал балалары балабақшаға бармайтын ата-аналар үшін балабақшалар мен мектептерде кеңес (консультациялық) орталықтары жұмыс істейді. Бұл жұмысты біз бастадық. Министрліктің соңғы деректері бойынша мұндай орталықтардың саны 5 мыңнан асты. Бұл орталықтар ата-аналарды өз балаларының мүмкіндігін үй жағдайында анықтап, дамыта білуі үшін оқыту және кеңес беру орындарына немесе белгілі уақытта мектепке дайындау мақсатында әртүрлі дамыту курстарына қатыса алатын ортаға айналады. Мұндай жағдайда да мектептерге берілу үшін балалардың даму жеке картасын толтырады», деді Т.Дүйсенова.
Үкімет басшысы орынбасарының мәлімдеуінше, тәрбиешілерді даярлайтын колледждер мен жоғары оқу орындары сертификаттаудан өтеді. Бұл алдағы уақытта балалармен жұмыс істеуге тек қана кәсіби білімі ғана емес, сонымен қатар балалармен жұмыс істеу машықтары мен дағдылары барын дәлелдей алған адамдарға рұқсат етілетінін білдіреді. Осыған қоса тәрбиешілерге магистратурада өндірістен қол үзбей оқуға мүмкіндік берілмек.
«Қазіргі күні Тараз қаласында балабақшаларды ваучерлі қаржыландыру бойынша қанатқақты жоба өткізіліп жатыр. Оның негізі мынада. Ваучерлік қаржыландыруға тек нормативтік талаптар сақталған балабақшалар ғана өте алады. Қазіргідей мемлекеттік тапсырыс алуға конкурс болмайды. Ата-аналар бос орындары бар балабақшаларды таңдайды. Сәйкесінше, кезекке тұру балабақшалардағы бос орындарға емес, бюджеттің мүмкіндіктерін ескеретін ваучерлерге байланысты болады. Ал ваучерлерді қаржыландыру жан басындағы нормативке негізделіп, балалардың нақты балабақшаға барған күндеріне беріледі. Біз бір баланың 4 бірдей балабақшаға «барғанын» анықтадық. Бір бала үшін 4 балабақша қаржы алып отырған. Ваучерлік қаржыландыру осындай сыбайластықтың алдын алады», деді Т.Дүйсенова.
Орта білім. Премьер-министрдің орынбасары жиында атап өткендей, білім сапасын көтеру мақсатында орта білім жүйесінде де бірқатар шаралар өткен жылы қабылданды. Бірақ бұл жұмыстар өте баяу жүріп жатыр. Мұнда Оқу-ағарту министрлігінің де, жергілікті органдардың да қызметінде салғырттық бар. Үкімет мектептердің білім сапасын арттыратын жобаны мақұлдап, әкімдіктерге тиісті тапсырма берді. Жоба келесі қадамдардан тұрады. Мектептер үш түрге бөлінеді. Біріншіден, күшті мектептермен жұмыс. Бұл жұмысты Назарбаев зияткерлік мектептері (НЗМ), Білім-инновация лицейлері (БИЛ), Республикалық физика-математика мектептері жүргізеді. Таңдау құқығы өңірлердің өзінде. Мұндағы мақсат – жалпы білім беретін мектептерге білімді тарату. Биыл НЗМ, БИЛ қатысуымен Білімді тұрақты дамыту қорының Маңғыстау облысында «Отпан» жобасы басталды. Жоба бойынша облыстың 50 мектебін қамтитын тірек мекептер жүйесі құрылады.
«Екінші, орташа деңгейдегі мектептермен жұмысты жергілікті атқарушы органдар жүргізеді. Әкімдіктерге мықты мектептердің әлеуетін орташа мектептерді дамытуға пайдалану тәжірибесін енгізу ұсынылды. Әрі қарай оқыту әдістемелерін өңірдің басқа мектептеріне тарату бойынша облыстың Тірек мектептері жүйесі құрылуы қажет. Үшіншіден, мақсатты мектептермен жұмысты Оқу-ағарту министрлігінің тиісті институттары үйлестіреді. Бұл топтағы жұмыс мақсатты мектептердегі педагогтерді базалық, негізгі және жоғары деңгейдегі арнайы курстарда оқытудан басталады. Оқыту бағыттары мектептердің нақты қажеттіліктері мен аттестаттау нәтижелері негізінде таңдалады, бір сөзбен айтқанда, пәндер бойынша мұғалімдер өздері қиналатын тақырыптар оқытылады. Курстардың нәтижелілігі тоқсан сайын оқушылардың жетістіктері негізінде бағаланады», деді Премьер-министрдің орынбасары.
Т.Дүйсенованың ойынша, соңғы жылдары пәндер саны көбейіп кетті, ал әлемдік тәжірибеде керісінше, пәндерді кіріктіріп оқыту кең етек алып, оқушылардың мүмкіндігін дамытатын негізгі пәндерді оқыту алға шықты. Ендігі кезекте бұл тақырып бойынша сарапшылардың пікірін де тыңдау керек.
«Техникалық-кәсіби білім. Білікті кадрлар тек жоғары оқу орындарында емес, техникалық-кәсіптік ұйымдарда да даярлануы керек. Өкінішке қарай, бұл сала білім беру жүйесінің ең осал буыны болып тұр. Дүниежүзілік экономикалық форумның 2019 жылғы деректері бойынша біз әлемнің 141 елі арасында түлектердің дағдылары бойынша 95-орында тұрмыз. Мемлекет басшысының тапсырмасымен Үкімет колледждерді түгендеп бітті және профильдеуді жүргізіп жатыр. Келесі кезең ЖОО-да жоспарланған өзгерістермен сабақтастықты қамтамасыз етуге бағытталған типті трансформация болуы керек. Біріншіден, осы жылы білім берудің халықаралық салалық стандарттары енгізілетін тірек колледждердің тізбесін айқындау қажет. Әрі қарай, олардың базасында басқа типтегі түлектерді оқыту мен сертификаттаудың жаңа бағдарламаларын беру үшін кадрларды озық даярлау орталығын құру қажет», деді вице-премьер.
Спикердің сөзіне қарағанда, техникалық-кәсіптік білімдегі екінші міндет – ЖОО білім беру бағдарламалары мен колледждер арасындағы сабақтастықты қамтамасыз ету. Бұрын техникумдарды үздік аяқтаған тұлғалар ЖОО-ның үшінші курсына емтихансыз қабылданды. Осы тәжірибе мамандардың біліктілігіне қойылатын жаңа талаптарды ескере отырып жаңартылуға тиіс. Өткен жылы Мемлекет басшысы ҰБТ нәтижелері бойынша жоғары білімге арналған гранттың сараланған мөлшерін енгізуді тапсырды. Бұл құрал техникалық және кәсіптік білім беру үшін де бейімделеді, оның нәтижелері бойынша мемлекеттік тапсырыста сараланған тәсіл енгізіледі.
«Үшіншіден, сертификаттау орталықтары түлектердің дағдыларын ғана емес, нақты білім беру ұйымдарының сапасын да бағалайтын болады. Сертификатталған және жұмысқа орналастырылған түлектер колледждер жұмысының негізгі индикаторлары саналады. Бұл әлемдік тәжірибе және біз де осы стандарттарға келуіміз керек. Білім беру сапасының тиісті деңгейін бере алмайтын ұйымдар мықты колледждермен біріккені немесе жабылғаны жөн. Бұл ретте ауылдық колледждер үшін арнайы жұмыс алгоритмі қажет. Аталған ұйымдар жастарға арналған әлеуметтік лифт рөлін атқара отырып, шағын немесе жылдам нарыққа шығу бағдарламаларын жүзеге асыруы керек. Соның аясында жастар 6 ай немесе бір жыл ішінде қарапайым жұмыс біліктілігін алып, сертификаттаудан өткеннен кейін жұмысқа кірісе алады», деді Т.Дүйсенова.
Жасанды интеллект және білім
Саммитте сөйлеген Оқу-ағарту министрі Ғани Бейсембаев Тамыз кеңесінің мәні мен биылғы тақырыптың маңыздылығына, өткен оқу жылының негізгі қорытындылары мен оқу сапасын жақсартуға бағытталған болашақтағы міндеттеріне тоқталды.
«Тамыз кеңесі – өткен оқу жылының қорытындысын саралап, ортақ міндетіміз өскелең ұрпаққа білім мен тәрбие ісін жетілдіре түсу үшін тың идея мен жаңа бастамаларды талқыға салатын ұстаздар қауымының дәстүрлі басқосу алаңы. Шын мәнінде, өткен оқу жылы еліміздің білім беру ұйымдарында қызмет ететін 600 мыңға жуық педагогтің адал да тынымсыз еңбегінің нәтижесінде маңызды оқиға мен жетістікке толы болды. 2023-2024 оқу жылының қорытындысы бойынша оқушыларымыздың халықаралық аренадағы жүлде қоры 424 медальмен толықты, оның ішінде 50-і – алтын медаль. Мемлекет басшысының жан-жақты қолдауымен бүгінде 3 мыңға жуық мектеп бір ауысымда білім береді. 1,5 млн аса оқушы тегін ыстық тамақпен қамтылды. Сапалы интернет көрсеткіші 3 есе өсті. Өткен жылдың қыркүйегінен бастап барлық білім беру ұйымында «Біртұтас тәрбие» бағдарламасы енгізілді. Педагогикалық қолдау орталықтарын ашу арқылы ата-аналардың оқыту мен тәрбие үдерісіне қатысу көрсеткіші екі есе артты. Алдымызда отандық білім саласын дамытуды, жетілдіруді талап ететін жаңа міндеттер тұр. Бұл – білім сапасын арттыру, инклюзивтікті күшейту, білімді барлық санаттағы балаларға қолжетімді ету, сондай-ақ балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету», деді Ғ.Бейсембаев.
Министрдің айтуынша, әр мектеп ондағы әр баланың қабілетін ашатын және еліміздің өркендеуі үшін өзін дамытатын қауіпсіз, жайлы орта болуға тиіс. Қауіпсіздік, сенім мен құрмет педагогтер жұмысында іргелі, негізгі ұстанымға айналуы қажет. Осы жылы білім сапасын арттыру мақсатында әр мектептің ішкі тәртібі мен қағидаларын қамтамасыз етуге баса назар аударғаны маңызды. Бұл – оқу үлгерімі, білім алушылардың мінез-құлқы, сондай-ақ міндетті мектеп формасы. Балалардың мектепке келудегі басты мақсаты – түрлі әлеуметтік мүмкіндігімен, жағдайымен бір-бірін салыстыру немесе жарысу емес, сапалы білім алу. Оқушылар осы негізгі мақсатынан ауытқымауы керек. Арнайы бұйрықта бекітілген біркелкі мектеп формасымен келуге тиіс.
«Ал биылғы Тамыз кеңесінің тақырыбына келсек, бүгінде чат GPT-ді қолданбайтын адам кемде-кем. Бүкіл әлемде қазір жасанды интеллектіні адам өмірінде қолдануға мән беріліп жатыр. Енді осы бағытта біз жасанды интеллектіні мұғалімнің көмекшісі ретінде қолданудың жолдарын, педагогтер арасында жасанды интеллектінің элементтерін сабақ барысында пайдалану тәсілдерін талқыға салдық. Бұл – бір мезетте жасанды интеллектіні білім саласына енгізу емес, білім сапасын арттыруда жасанды интеллектіні қолданудың тиімділігін талқылау. Себебі бүгінгі таңда цифрлық технологиялар информатика пәнінің шеңберінен әлдеқайда шығып кетті. Енді әрбір педагогтің ІТ-құзыреті оның кәсіби біліктілігінің ажырамас бөлігіне айналуы шарт. Жаһандық үдеріс, заманауи талап – осы. Заманауи технологиялар педагогтерден жұмыс барысында жаңа ұстанымды талап етеді. Сондықтан мұны қолдануға білім берудің барлық сатысы дайын болуға тиіс. Жасанды инттелект технологияларын білім жүйесіне сауатты енгізу – оқытудың тиімділігін, жеке оқушыға бағыттылығын қамтамасыз етеді. Ал бұл өз кезегінде білім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді», деді министр.
Айта кетейік, Тамыз кеңесі аясында шеберлік сабақтары мен пленарлық сессия және секциялық отырыстар өтті. «Digital Kazakhstan: заманауи білім беру» деп аталған Тамыз кеңесінің тақырыбына сай цифрлық шешімдердің сандық көрмесі ұйымдастырылды. Оған білім беру саласында өз өнімдерін ұсынған 40-қа жуық компания қатысты. Сонымен қатар жиын соңында білім беруді дамытуға қосқан үлесі үшін үздік педагогтер марапатталды.