Фото: Ашық дереккөз
Мадлен Олбрайт бұл тәсілді бір сәтте ойлап тапқан жоқ. Басында түйреуіштерді қарапайым сәндік бұйым ретінде таққан. Алайда 1994 жылы Ирак президенті Саддам Хусейн Олбрайтты «жылан» деп атағаннан кейін, келесі күні БҰҰ отырысына сол атау бейнеленген түйреуіш тағып келуі жаңа дипломатиялық тілдің бастауы болды. Бұл әрекет әлемдік бұқаралық ақпарат құралдарының назарын аударып, дипломаттар мен сарапшылар бұл символдың мағынасын талдап, оның астарын ашуға тырысты. Кейін ол: «Бұл менің ойымды жеткізудің жолы болды. Содан кейін өзіме: маған бұдан да көп түйреуіш керек деген ой келді», деп жазған.
Сол сәттен бастап түйреуіштер Олбрайттың бейресми дипломатиялық қаруына айналған. Олбрайттың айтуынша, бұл тәсіл оған ойды астармен жеткізуге, келіссөз үстеліндегі ахуалды жұмсартуға немесе керісінше қатаң позициясын үнсіз білдіруге мүмкіндік берген. Оның «Read My Pins» (Түйреуіштерімді оқы) атты кітабы мен көрмесі осы тәжірибенің көрінісі ретінде жаһанға танылды. Онда жүздеген түйреуіштер қойылып, әрқайсысының артында қандай саяси оқиға жатқандығы баяндалды. Бұл сән мен саясаттың, символ мен стратегияның бір арнаға тоғысқан мысалы болатын.
Кейінірек, 1996 жылы АҚШ пен Куба арасында шиеленіс күшейген сәтте, Олбрайт түйреуіш арқылы тағы бір мағыналы мәлімдеме жасайды. Кубалық ұшқыштар бейбіт мақсаттағы ұшақтарды атып түсіріп, салдарынан бірнеше бейбіт тұрғын қаза табады. Сол күні Олбрайт төмен құлдилап бара жатқан көк құс бейнеленген түйреуіш тағады. Бұл бір жағынан — қайғының белгісі, екінші жағынан — бейбіт аспанның құлағанын білдіретін үнсіз наразылық болатын.
Олбрайт әрбір халықаралық сапарында түйреуіш таңдауға үлкен мән берген. Мәселен, мемлекеттік хатшы ретінде ант беру рәсімінде ол АҚШ-тың ұлттық нышаны – ақбас қыран бейнеленген көне түйреуішпен шықты. Бұл елдің егемендігін, еркіндігін және сергек саясатын меңзейтін белгі болатын. Дегенмен, рәсімнен кейін ол түйреуіштің дұрыс ілінбегенін байқап, бұл жағдайды әркез әзілмен еске алып жүрген.
Таяу Шығыс мәселесіне байланысты әр сапарында Олбрайт көгершін бейнеленген металл түйреуіш таққан. Бұл оған Израильдің бұрынғы премьер-министрі Ицхак Рабиннің жесірі Лея Рабиннен сыйға берілген. Кейін Лея оған дәл сондай бейнедегі бірнеше көгершінмен көмкерілген алқа сыйлап тұрып: «Бір қарлығаш көктем әкелмейді дейді. Мүмкін, бір көгершін бейбітшілікті орната алмайтын шығар. Бірақ көп көгершін – үміттің бастауы», деген екен.
2000 жылы Мәскеуге жасаған сапарында Олбрайттың түйреуіш таңдауына ерекше назар аударылды. Бұл жолы ол әлемге әйгілі «үш маймыл» бейнеленген түйреуіш тағып барды: «ештеңе көрмеймін, ештеңе естімеймін, ештеңе айтпаймын» деген ишараны білдіретін символ. Ресей президенті Владимир Путин бұл түйреуіштің мәнін сұрағанда, Олбрайт: «Менің ойымша, сіздің Чешенстандағы саясатыңыз – зұлымдық», деп жауап берген. Кейін бұл әрекетін ең үлкен қатем деп мойындаса да, сол пікірінен бас тартпағанын айтқан.
Сол сияқты, АҚШ Мемлекеттік департаментінде Ресей арнайы қызметінің тыңшылық әрекеттері әшкере болғаннан кейін, Олбрайт орыс әріптесімен кездесу кезінде қоңыз бейнеленген түйреуіш тағады. Бұл үнсіз, бірақ нақты ескерту болатын. Олбрайттың айтуынша, қарсы тарап бұл белгіні бірден түсінген, әрі ол жағдай ушығуынсыз шешілген.
Бірақ Олбрайт үшін ең қымбат түйреуіштердің бірі ешқандай халықаралық саясатпен байланыссыз еді. Бұл – жүрек бейнеленген қарапайым түйреуіш. Оны оған бес жасар қызы өз қолымен жасап берген. Олбрайт бұл түйреуішті әрбір Валентин күні тағып жүрген. Кейін ол бүкіл топтамасымен бірге музейге тапсырылғанда, немересі дәл сондай жаңасын жасап: «Бұл – жүрек емес, жүрек орнына жүретін белгі», деп сыйға тартқан.
Бүгінгі дипломатияда Олбрайттың тәсілін тікелей қолданушылар аз болғанымен, оның рәміздік тілге мән беру дәстүрі жалғасып келеді. Бұл үрдістің негізінде Мадлен Олбрайт енгізген визуалды дипломатия мәдениеті жатыр деуге негіз бар. Оның түйреуіштері – тек сән емес, стратегияның құралы болды. Сыртқы саясаттағы тұлғалардың көрінісі, киген киімі, таңдаған түсі мен аксессуарлары – бүгінде жиі талданатын тақырыпқа айналды. Бұл да Олбрайттың дипломатиялық мұрасының бір бөлігі десек те болады.
