– Еліміздегі геологиялық карталардың қазіргі жағдайы қандай?
– Қазіргі карталардың көпшілігі ескі. Әсіресе Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Жамбыл және Түркістан өңірлерінде, сонымен бірге Орталық пен Оңтүстік аймақтардағы кейбір аудандарда жағдай күрделі. Бұл жерлерде 1960 жылдар мен 1980 жылдары жасалған түсірілімдер әлі күнге дейін қолданылып келеді. Сол себепті, деректердің дәлдігі төмен. Сирек элементтер мен критикалық металдар, тереңдегі көмірсутек құрылымдары, гидрогеологиялық және инженерлік зерттеулер бойынша мәлімет жетіспейді.Бұған бірнеше фактор әсер етті. 1990 жылдардан кейін геологиялық зерттеулердің қарқыны бәсеңдеді. Архивтегі материалдар толық цифрланған жоқ. Заманауи әдістер пайдаланыла қойған жоқ, мысалы үш өлшемді сейсмикалық зерттеу, аэрогеофизикалық түсірілім, спутниктік спектроскопия сияқты құралдар кең қолданысқа енбеді. Сонымен бірге, қаржылық және құқықтық шектеулер болды. Мемлекеттік бағдарламалар толық көлемді картографияны қамтыған жоқ. Әр ведомство деректерді өзінде сақтап, бір орталыққа біріктірілмеді.
– Қай өңірлерді жуық арада жаңарту қажет?
– Орталық Қазақстанда, яғни, Қарағанды және Ұлытау аймақтарында темір, марганец, хром, алтын және сирек металдар көп шоғырланған. Сол жерде толық жаңарту қажет. Батыс аймақтарда көмірсутек қоры бойынша зерттеулерді өзектендіру керек. Оңтүстік өңірлер, яғни, Жамбыл мен Түркістан облыстары фосфорит, барит және уран бойынша терең зерттеуді талап етеді. Шығыс Қазақстанда сирек және түсті металдарға қатысты ақпаратты жаңарту қажет.
– Кез келген мемлекеттің ұлттық геологиялық қызметінде стратегиялық бағыт болады. Бізде 3 бағыт бар дейді.
– Біз негізгі үш бағытты анықтап отырмыз. Біріншісі – геологиялық ақпаратты толық жинау. Екіншісі – деректерді сақтау және оларды ұдайы жаңарту. Үшіншісі – барлық ақпаратты цифрлық форматқа көшіру. Біз деректерді машина оқи алатын түрде құрылымдап, бірыңғай базаға енгіземіз. Жер қойнауын пайдалануға арналған бірыңғай платформаны жетілдіреміз. Геологиялық үдерістерді бақылау жүйесі де дамиды.Кейінгі 80 жылда 5 миллионнан астам бастапқы материал жиналды. Қазіргі кезде оның 3 миллион 800 мың данасы цифрланған. Бұл – жалпы көлемнің 83 пайызы. 2025 жылдың соңына қарай бұл көрсеткіш 97,5 пайызға жетеді деп жоспарланып отыр. 2026 жылдың соңында архив толық цифрланады.
– Жасанды интеллект пен үлкен деректер базасы қалай қолданылады?
– Біз әртүрлі тарихи материалдарды тану үшін мәтінді автоматты оқыту және машиналық көру технологияларын қолданамыз. Деректерді өңдеу бірнеше кезеңмен жүреді. 2026 жылға дейін бүкіл архивтің 10 пайызы, 2027 жылға дейін 50 пайызы, 2028 жылға дейін 100 пайызы цифрланып бітеді. Осы деректер негізінде үлкен мәліметтер базасы жасалады. Геологтардың жасанды интеллект пен мәлімет талдау технологияларын меңгеру мүмкіндігі артады. Келешекте геологиялық ақпаратты іздеу және түсіндіру үшін арнайы ақылды көмекші әзірленеді.Бірыңғай мемлекеттік кадастр мен цифрлық карта да жандана түседі. Кадастрда 3 блок болады. Біріншісі – барлық пайдалы қазбалар бойынша мемлекеттік есеп. Екіншісі – техногендік минералдық түзілімдер. Үшіншісі – келісімшарттарға қатысты мәлімет. Жоба 2026 жылы іске қосылады. Қазір бірыңғай платформада интерактивті карта бар. Ол мәліметтердің өзара сәйкестігін, дұрыстығын және қолжетімділігін қамтамасыз етеді.
– Ескі карталардың қандай қаупі бар?
– Экономикалық тұрғыдан қарасақ инвестиция тиімсіз жұмсалады. Барлау жұмыстары қымбатқа түседі. Мемлекет кірісі азаяды. Экология жағынан жер қойнауын дұрыс бағаламау экожүйеге зиян келтіруі мүмкін. Жер асты суларына қауіп туады. Әлеуметтік тұрғыдан жергілікті халық сенбейді, жобалардың сәтсіздігі наразылыққа себеп болады. Кейбір мемлекеттік органдар ақпаратты толық бермей отыр. Бұл инвестициялық тартымдылықты төмендетеді.
– Жаңарту қалай жүзеге асады?
– Біз спутниктік бақылау, үш және төрт өлшемді сейсмикалық зерттеу, жаңа геохимиялық зертханалар және бірыңғай цифрлық платформа қолданамыз. Бұл барлық мәліметті бір жерге жинап, перспективалы аймақтарды болжауға көмектеседі. 2026 жылы жаңа зертханалық кешен салынады. Ол мемлекеттік бағдарламаларды қолдап, жеке компанияларға да қызмет көрсетеді. Бұл саланың ашықтығын арттырады. Жаңарту екі кезеңмен жүреді. 2026 жылы цифрлық стандарттар дайындалады. Арнайы эталон базасы құрылады. 2027 жылдан 2030 жылға дейін пилоттық аймақтардан бастап бүкіл ел бойынша карталар жаңартылады.
– Рақмет!
