Коллажды жасаған – Қонысбай ШЕЖІМБАЙ, «EQ»
Өз үйіңді өзің басқар
Бір қарағанда, өзгерістер техникалық болып көрінуі мүмкін. Алайда олардың астарында азаматтардың мүліктік құқығын қорғау, тұрғын үйді ұқыпты ұстау, қаржыны дұрыс пайдалану тұр. Бұрын көпқабатты үйді басқарудың үш жолы болды: мүлік иелері бірлестігі (МИБ), жай серіктестік (ЖС) және тікелей басқару. Бірақ жай серіктестік көп жағдайда формалды жұмыс істеп, нақты жауапкершілік болмай, тұрғындар арасында шешім қабылдау қиындады. Жиындар өтпей қалатын, ақшаның қайда жұмсалғаны белгісіз болатын. Сондықтан жаңа заң бұл формадан бас тартып, тек МИБ пен тікелей басқаруды қалдырды. Енді 36 пәтерден асатын үлкен үйлерде кәсіби басқарушы компанияларды шақыру міндетті.
Себебі қазіргі үйлер күрделі: лифт, сорғы, жылыту жүйесі, түгел автоматтандырылған. «Қазақстанның тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын дамыту және жаңғырту орталығы» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі Марғұлан Жеңісұлының айтуынша, мұндай жүйені кез келген адам басқара алмайды.
– МИБ – тұрғындардың өз үйін өздері басқаруы. Бұрын төрағалар жыл сайын ауысып, жұмысты соңына дейін жеткізбейтін. Жыл сайын төраға сайлау тәртібі салдарынан басқару жүйесінде тұрақтылық болмады. Көпшілік жыл сайын сайлау өткізуге құлықсыз болды. Енді олар үш жылға сайланады. Бұл – сенім білдірілген адамдарға істі аяғына дейін жеткізуге мүмкіндік береді. Мемлекет «үй – сенің меншігің, соған өзің иелік ет, ақшаның қайда кетіп жатқанын қадағала, ортақ шешім қабылда» деп отыр, – дейді Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің өкілі М.Жеңісұлы.
Бір үй – бір есепшот
Бұрын көпқабатты үйлердің қаржысы бір ғана ағымдағы есепшотқа жиналып, бірнеше үйге ортақ жұмсалатын. Тұрғындар қайда, не үшін ақша жұмсалғанын нақты біле алмайтын. Басқарушы компаниялар «бір үйде жөндеу жүргіздік» деп уәж айтса да, екінші үйдің тұрғындары ол жұмыстарды көрмеген, тіпті еш өзгеріс сезінбеген. Бұл сенім дағдарысына алып келді. Сондықтан жаңа заң бойынша әр үйге жеке банктік есепшот ашу міндеттелді. Бірі – ағымдағы шығындарға, екіншісі – күрделі жөндеуге.
– Әр үйде өз есепшотының болуы қаражаттың қалай жиналып, қайда жұмсалып жатқанын нақты көруге мүмкіндік береді. Кейбір басқарушылар жасалған жұмыс туралы фото, видеоесепті чаттарға салып отырады, – дейді.
Жыл басында әр үй үшін жылдық смета әзірленіп, қандай жұмыстар атқарылатыны, қанша қаражат қажет екені нақтыланбақ. Бұл смета негізінде әр шаршы метрге қанша теңге төлеу керектігі анықталмақ. Бір пәтердің ауданы 100 шаршы метр болса, ал тариф
60 теңге болса, онда ай сайынғы төлем 6 000 теңге болады. Төлем жинау тәртібі де жүйеленбек. Егер тұрғын екі ай қатарынан төлем жасамаса МИБ немесе басқарушы компания нотариус арқылы атқарушылық жазбасын алуға құқылы. Бұл жазба борышкерге ұсынылып, егер ол келіспесе, дәлелді қарсылық білдіру мүмкіндігі бар. Алайда қарсылық негізсіз болса, іс әрі қарай сот орындаушыларына беріліп, мәжбүрлі өндіру жүргізіледі.
– Бұл өзгерістердің басты мақсаты басқару үдерісін кәсіби деңгейге көтеру, тұрғындардың төлем тәртібін жақсарту әрі тұрғын үй инфрақұрылымын уақтылы күтіп ұстауға жағдай жасау. Ай сайынғы төлемнің кешігуі әсіресе күз-қыс мезгілінде қиындық тудырады. Өйткені бұл кезеңде жылыту маусымына дайындық, сумен қамтамасыз ету жүйелерін сынау, техникалық жабдықтарды тазалау мен ретке келтіру жұмыстары атқарылуға тиіс, – дейді сарапшымыз.
Жалдамалы пәтерлер бағасы шарықтауы да мүмкін
Сәйкесінше, жалдамалы пәтер иелері де осы шығындарды жалдау ақысына қосуы мүмкін.
– Алайда тұрғын үйге байланысты барлық коммуналдық төлемді пәтердің меншік иесі төлейді. Жалға алушы мен меншік иесі арасындағы қаржылық келісімдер олардың жеке ісі, бұл басқарушы органның құзыретіне жатпайды. Заң бойынша мүлікке иелік етуші азамат оның ұсталуы мен күтімі үшін қаржылық жауапкершілікке ие, – деп түсіндірді кеңесші.
Айтқандай, осыған дейін тарифтерді әр өңірдің мәслихаты жеке бекітіп отыратын. Бұл ретте жиі кідіріс болып, кей үйлерде тариф уақтылы бекітілмей, техникалық қызмет көрсету тежелетін. Енді бұл мәселе шешімін тапты. Тариф мөлшері АЕК-пен байланысты автоматты түрде өседі.
Жүйе неліктен кеш қосылды?
Заңда 2023 жылдың 1 шілдесінен бастап ПИК-тердің жабылуы тиіс екені көрсетілгенмен, іс жүзінде олардың кейбірі жұмысын жалғастырып жатыр. Тұрмыстық тұрғыда тұрғындар мұндай басқару формасын ыңғайлы деп санайды. Сол себепті, жаңа заң оларды толық жоюға емес, қайта тіркеу арқылы заң аясында жұмыс істеуге мүмкіндік беріп отыр.
– Қайта тіркеу үшін әрбір үй жиналыс өткізіп, тұрғындардың кемінде 51%-ының келісімімен бір өкілін тағайындайды. Егер кооперативте 10 үй болса, 10 өкіл бастамашы топ ретінде жиналып, хаттамаларымен бірге әділет органдарына жүгінеді. Олардың өтініші, тіркеу жарнасы және өзге құжаттары заңмен белгіленген тәртіпте қабылданады, – дейді Марғұлан Жеңісұлы.
Басқарушысыз қалған үйлер бойынша да заң нақты тетіктер ұсынады. Егер белгілі бір көппәтерлі тұрғын үйде басқарушы субъект болмаса немесе тұрғындар өзара келісімге келе алмаса, тұрғын үй инспекциясы уақытша басқарушы компанияны өзі тағайындайды. Бұл конкурс арқылы жүзеге асады.
